انفجار مهیب تاریخ و طبیعت یزد/تخت رستم زیر چرخ بلدوزرها جان می‌دهد
یزد که نامش با قنات و قنوت و قناعت گره خورده و مردمش به سخت‌کوشی شهرت دارند، یکی دو دهه است که سخت‌کوشی را برایش در بهره‌برداری از معادن تعریف کرده‌اند معادنی که مواهبش در زمین خدا، کارش برای کارگران سخت‌کوش و بی‌ادعا، عوایدش برای بهره‌برداران و پیمانکاران و تخریب‌ها و آسیب‌هایش برای مردم است.
به گزارش یزدی نیوززندگی در یزد سالیان سال آرام و بی‌صدا با پارچه‌بافی و تجارت جریان داشت تا اینکه سر و کله بلدوزرها برای بهره‌برداری از معادن پیدا شد و حالا سال‌هاست که یزد را دیگر با برند بافت تاریخی و خانه‌های سنتی زیبا، قنات و قنوت و قناعت نمی‌شناسند بلکه برند یزد امروز صنعت و معدن است.
یزد رتبه سوم ذخائر معدنی کشور
یزد رتبه سوم ذخائر معدنی کشور را داراست و به ادعای کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه، یزد کلکسیونی از موادمعدنی است و هر ماده معدنی که در دنیا وجود داشته باشد، حداقل یک معدن در یزد دارد.
این افتخار و ظرفیت خیلی زود یزد آرام و بی‌دغدغه را به منطقه‌ای با عبور هر روزه کامیون‌های حامل مواد معدنی، انفجارهای مهیب، چاله‌های بزرگ در کوه و دشت، روستاهای خالی از سکنه تبدیل کرد و حالا حتی روستاهایی که روزگاری گوشه‌ای دنج برای گذران زندگی بودند، اتوبانی برای عبور و مرور کامیون‌های حامل موادمعدنی شده‌اند. یزد آرام و بی‌دغدغه به منطقه‌ای با عبور هر روزه کامیون‌های حامل مواد معدنی، انفجارهای مهیب، چاله‌های بزرگ در کوه و دشت، روستاهای خالی از سکنه تبدیل شده است
به تدریج سر و کله بلدوزرها پیدا شد تا زمین را عمیق و عمیق‌تر در جست‌وجوی ماده معدنی بکاوند و هر روز بر آمار آنها افزوده شد و حاصل تلاش‌های شبانه‌روزی آنها، چاله‌های بزرگی است که در دل کوه و دشت ایجاد شده و حتی تا کیلومترها اثری از حیات هیچ گیاه و جانوری نیست.
حالا صرف‌نظر از اینکه خام فروشی عمده این معادن، توسعه اقتصادی را به شکل اصولی محقق نکرده است، تخریب‌هایی که گاه منابع طبیعی، محیط زیست و حیات وحش و حتی زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده، قابل بررسی است.
بهره‌برداری‌های بی‌رویه و بدون رعایت اصول فنی، در بسیاری از روستاها چشمه‌ها را کور کرد، بوته‌ها را نابود کرد و مردمی که زندگی آنها به واسطه کشاورزی و دامداری، به آب و مرتع وابسته بود، ناچار به ترک روستا شدند.
این روزها که یزد تقریبا خالی از یزدی‌های اصیل است و بیشتر مردم روستاها به شهر پناه آورده‌اند، مردمانی هستند که خشکسالی آنها را راهی شهر کرده یا بهره‌برداری از معادن زندگی آنها را مستقیم و غیرمستقیم دچار اختلال کرده است.
روستاهای اطراف ندوشن، دره‌زرشک و برخی روستاهای اطراف ده‌شیر از جمله مناطقی هستند که مردم آنها امروز خانه و کاشانه ساده و بی‌آلایش و بی‌دغدغه خود را رها کرده و در شهر روزگار می‌گذرانند.
حکایت آوارگی حاج قاسم از دره‌زرشک
پیرمردی که خود را حاج قاسم امیری دره‌زرشکی معرفی می‌کند، می‌گوید: آنقدر کامیون‌ها در حوالی روستای ما تردد کردند و آنقدر جاده‌سازی به طبیعت صدمه وارد کرد که دیگر نه در چشمه‌ها آبی بود و نه در مراتع بوته‌ای برای چرای دام‌ها.
وی می‌گوید: در طول یک دهه هر سال آمار زاد ولد دام‌هایم کمتر و کمتر شد تا جایی که یک گله ۲۰۰ راسی به یک طویله کوچک ده دوازده‌تایی رسید ضمن اینکه دیگر آبی برای آبیاری مزرعه و تامین خوراک دام‌ها وجود نداشت و زندگی هر روز سخت و سخت‌تر شد.
حاج قاسم می‌گوید: آخر سر هم خانه و ملک و املاک خود را به همان بهره‌برداران معدنی فروختم و ابتدا راهی تفت و سپس راهی یزد شدم و اکنون با خرید یک خانه و اجاره دادن آن امرار معاش می‌کنم.
این وضعیت در ندوشن نیز حکم‌فرماست به نحوی که بهره‌برداری‌های بی‌رویه معدن و تردد کامیون‌ها، گرد و خاک بسیاری بر روی بوته‌ها و گیاهان مراتع نشانده و آنها را غیرقابل چرا کرده و این امر سبب از بین رفتن بسیاری از دامداری‌های سنتی شده است.
ندوشن که قطب لبنیات سنتی استان یزد به شمار می‌رود، این روزها دیگر گله‌های انبوه گذشته را ندارد و تخریب مراتع، کور شدن چشمه‌ها و … سبک و سیاق زندگی مردم این مناطق را تغییر داده و بسیاری از اهالی را راهی شهرها کرده است.
خسارت‌های معادن به گله‌های گوسفند و قنات ختم نمی‌شود
خسارت‌های معادن به گله‌های گوسفند و قنات‌ها و چشمه‌ها ختم نمی‌شود و زندگی گونه‌های مهم‌تر نظیر یوزپلنگ آسیایی نیز تحت تاثیر قرار گرفته است.
اکنون تقریبا همه مناطق چهارگانه محیط زیست یزد شامل مناطق حفاظت شده، شکار ممنوع، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش از وجود یک معدن رنج می‌برند و فریاد دوستداران محیط زیست و تشکل‌های مردم نهاد زیست محیطی را بلند کرده‌اند.
به عنوان نمونه معدن سرب و روی مهدی‌آباد در داخل منطقه حفاظت شده کالمند بهادران، معدن سنگ در منطقه پارک ملی سیاهکوه، معدن چادرملو در داخل منطقه حفاظت شده دره انجیر قرار دارد و ده‌ها نمونه دیگر از این معادن وجود دارد که نگرانی‌های زیست محیطی بسیاری به دنبال دارد.
معاون محیط طبیعی محیط زیست استان یزد در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در ایران مرکزی آسیب‌های بهره‌برداری از معادن بسیار بیشتر از سایر مناطق است زیرا خشکی محیط، رطوبت بسیار کم موجود در هوا، رطوبت پایین خاک و … سبب می‌شود تا تخریب‌ها دیرتر مرمت شود و حتی گاهی این تخریب‌ها قابل جبران نیست.
حسن اکبری بیان کرد: از سوی دیگر تعداد معادنی که در فلات مرکزی ایران وجود دارد بسیار بیشتر از سایر مناطق است به همین دلیل در استان‌هایی نظیر یزد، خسارات ناشی از بهره‌برداری‌های معادن بسیار بالا است.
وی عنوان کرد: در مقطعی شتاب عجیبی برای بهره‌برداری از معادن به وجود آمد و شرایط به نحوی پیش رفت که گویی ما آخرین نسل موجود در کره زمین هستیم و آمده‌ایم تا همه منابع و ذخائر را استخراج و استفاده کنیم. در مقطعی شتاب عجیبی برای بهره‌برداری از معادن به وجود آمد و شرایط به نحوی پیش رفت که گویی ما آخرین نسل موجود در کره زمین هستیم و آمده‌ایم تا همه منابع و ذخائر را استخراج و استفاده کنیم.
اکبری تصریح کرد: نمی‌گوییم در حوزه معدن نباید کاری انجام شود زیرا بالاخره معادن بخشی از اشتغال و اقتصاد کشور را تامین می‌کنند اما می‌شود با رعایت برخی مسائل، از تخریب‌ها جلوگیری کرد ضمن اینکه نباید به توسعه اقتصادی به هر قیمتی فکر کنیم زیرا اگر هزینه‌های تخریب‌های زیست‌محیطی و دیگر آسیب‌هایی که به طبیعت تحمیل می‌شود را محاسبه کنیم، می‌بینیم که بهره‌برداری از معادن چندان هم صرفه اقتصادی ندارد.
وی یادآور شد: از دهه ۸۰ تا سال گذشته میزان بهره‌برداری از معادن به واقع حیرت‌انگیز بود و نه تنها به طبیعت اجازه مرمت و بازیابی داده نمی‌شد بلکه جمعیت حیات وحش نیز به نحوی آواره شده بود و بلدوزرها به شکلی به جان طبیعت افتادند که نتیجه آن این شد که یک دهه تلاش برای ازدیاد و تکثیر و حفاظت از گونه نادری نظیر یوزپلنگ آسیایی عملا ناموفق ماند.
اکبری، یکی از آسیب‌هایی که معادن به طبیعت وارد می‌کنند را ایجاد جاده‌های دسترسی اعلام کرد و افزود: صرف‌نظر از تخریبی که خود معادن دارند، جاده‌ها معضل بزرگی هستند زیرا مناطقی که تا پیش از احداث جاده، قابل دسترسی نبودند و محلی امن برای حیات جانوری و گیاهی به شمار می‌رفتند، اکنون با یک خودرو نظیر پراید نیز قابل دسترسی هستند و این اقدامات زمینه نابودی حیات وحش را حتی در مناطق حفاظت شده، پارک ملی و … فراهم می‌کند.
برخوردهای مرگبار حیوانات مناطق محافظت شده با کامیون‌های حامل موادمعدنی
وی افزود: از سوی دیگر اغلب این جاده‌ها اختصاصی است و کامیون‌های حامل موادمعدنی و دیگر خودروهای مرتبط با معادن در این جاده‌ها با سرعت‌های بسیار بالا و غیرقابل کنترل عبور و مرور می‌کنند و سالانه تعداد زیادی از گونه‌های حیات وحش در تصادف با این خودروها جان خود را از دست می‌دهند.
اکبری، تاثیر معادن در ایجاد ذرات معلق و ریزگردها را نیز بسیار بالا دانست و بیان کرد: در بیابان حتی یک بوته نیز برای جلوگیری از بلند شدن خاک به هوا موثر است اما این بوته‌ها به واسطه فعالیت‌های معدنی از بین می‌روند و خشکی خاک نیز سبب می‌شود تا کوچکترین بادی، گرد و غبار شدید در هوا پراکنده کند و خشکی هوا نیز باعث می‌شود این ذرات معلق تا ساعت‌ها در هوا پراکنده بمانند.
اما آسیب‌های معادن به همین جا ختم نمی‌شود و در یزد در برخی مناطق، بهره‌برداری از معادن حتی سبب تخریب و آسیب وارد شدن به برخی جاذبه‌های تاریخی و طبیعی شده است، جاذبه‌هایی که قرن‌ها و در دوره‌های مختلف تاریخی و زمین‌شناسی مظهر زیبایی بوده‌اند و اکنون به واسطه برخی فعالیت‌ها زیبایی و کاربرد خود را از دست داده‌اند.
تخت رستم زیر چرخ بلدوزرها جان می‌دهد
یکی از این مناطق «تخت رستم» یزد است که تاخت و تاز بلدوزرها در این منطقه سبب شده یکی از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی روستایی که قدمت آن به دوران ساسانیان باز می‌گردد، تحت تاثیر قرار گیرد.
تپه‌های آهکی، چشمه‌های جوشان، تخت‌رستم و محدوده ثبت شده توران‌پشت در فهرست آثار ملی، همه در کنار هم شرایط پذیرایی از طبیعت‌دوستان، علاقه‌مندان به موضوعات زمین‌شناسی و چشمه‌های آب گرم را فراهم کرده و در مجموع محدوده تاریخی توران‌پشت با بهره‌مندی از مجموعه‌ای از آثار تاریخی و طبیعی، ظرفیت تبدیل شدن به یک منطقه نمونه گردشگری را داراست.
این محدوده با بهره‌مندی از این همه آثار تاریخی و طبیعی، در سال‌های اخیر مورد بهره‌برداری بی‌رویه و غلط معدنکاران قرار گرفته و آثار تاریخی موجود را در آستانه نابودی قرار داده است.
این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد به شدت نسبت به این موضوع انتقاد کرده و حتی در سفر معاون رئیس جمعور به استان، این موضوع مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
موضوع معدن سنگ توران‌پشت به شکل ویژه در جلسه‌ای با حضور ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست و معاون رئیس جمهور و مسئولان صنعت و معدن و میراث فرهنگی یزد مورد بررسی قرار گرفت و گرچه صحبت‌های ابتکار و نتیجه کش‌وقوس بین نهادهایی چون میراث فرهنگی، صنایع و خانه معدن به تصمیم قطعی در این زمینه منجر نشده اما میراث فرهنگی استان بر روی مواضع خود در این زمینه ایستاده است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان یزد درباره فعالیت معدن در این منطقه اظهار داشت: فعالیت دوباره و تمدید مجوز این معدن، خیانت بود و نمی‌شود توجه به مسئله محیط زیست را در اولویت گذاشت اما مجوز معدن را نیز تمدید کرد که با خط مشی‌ها منافات دارد. فعالیت دوباره و تمدید مجوز معدن سنگ توران پشت، خیانت بود و نمی‌شود توجه به مسئله محیط زیست را در اولویت گذاشت اما مجوز معدن را نیز تمدید کرد که با خط مشی‌ها منافات دارد.
محمدمهدی شرافت با انتقاد از بی‌توجهی به نظر میراث فرهنگی در زمینه صدور مجوز دوباره برای معدن سنگ توران‌پشت و لغو محدودیت‌های قبلی بیان داشت: انتظار چنین کاری را نداشتیم در حالی که برای همه روشن بود که فعالیت‌های معدنی توران‌پشت در کنار مجموعه تاریخی و ثبت شده تخت رستم در حال انجام است و تهدید جدی برای چشمه‌ها و تپه‌های آهکی خواهد بود.
وی ادامه داد: با پیگیری‌های ما قرار بود این معدن تا پایان دوره در نظر گرفته شده برای مجوز، اجازه فعالیت داشته باشد اما به یکباره مطلع شدیم که مجوز فعالیت این معدن از سوی شورای عالی معادن تمدید شده است.
شرافت با بیان اینکه مکاتبات با شورای عالی معادن و رئیس سازمان محیط زیست کشور به عنوان عضو این شورا تاثیری نداشته است، عنوان کرد: ادامه فعالیت این معدن در هر سطحی که باشد، منابع طبیعی و ارزش‌های تاریخی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و آنها را از بین می‌برد که باید هر چه سریع‌تر در این زمینه اقدام شود.
مصداق‌ها و موارد متعددی در استان یزد وجود دارد که پرداختن به تک‌تک آنها در مجال یک گزارش نمی‌گنجد اما «مشت نمونه خروار است» در اینجا به درستی صدق می‌کند و به طور قطع تشکل‌های زیست محیطی و میراث فرهنگی آزادانه‌تر از مسئولان استان می‌توانند در این زمینه به بحث و تبادل‌نظر و ارائه اطلاعات بپردازند.
این واقعیت که معادن برای توسعه و رشد اقتصادی کشور لازم و ضروری هستند، بر کسی پوشیده نیست اما نحوه بهره‌برداری، نظارت بر شیوه‌های بهره‌برداری، جلوگیری از صدور مجوزهای پی در پی و … از جمله مواردی است که می‌تواند تخریب‌های معدنی را به حداقل برساند.
نیره شفیعی پور
بخش نظردهی بسته شده است..