بافت قدیم،کارنامه تجربه های نسل گذشته

به گزارش یزدی نیوز در بافت جدید، با به فراموشی سپردن استفاده بهینه از سرمایش و گرمایش زمین و انرژی خورشید و مصرف روزافزون سوخت های فسیلی به تشـدید آلودگی محیط زیســــت دامن زده شد و شهروندان را با بیماری های صعب العلاج و مهلک مواجه کرد.
    بافت جدید با برخی از بافت های روستائی ادغام شده و در هم جواری با برخی دیگر از بافت های روستایی به صورت نسبتاً مجزا قرار گرفته است.
مرکز شهر، بر بافت قدیمی و مرکز جغرافیایی شهر تقریباً منطبق است. مرکز شهر از لحاظ فضایی و عناصر بصری واجد ارزش و از نظر عملکردی، بیانگر نظام اصلی اغلب فعالیت ها با تراکم زیاد است.
کارکرد اولیه بافت قدیمی شهر، عموماً بر عناصر مذهبی، فرهنگی و اقتصادی استوار بوده است. هسته های مجزای خانه های قدیمی، پیرامون بافت قدیمی مرکز شـــهر و در حد امکان، در امتداد و یا در نزدیـــکی قنوات شکل می گرفت. این خانه ها هریک با انشعابی کوچـک به مجرای اصلی قنوات متصل می شد و از هوای مطبوع و اندکی از آب گوارای آن بهره می گرفت.
بخش های بافت قدیمی و بافت فرسوده، هریک با کارکردی مشخص به وسیله دروازه های اولیه شهر، برج و باروها، خنــدق ها، کاروانســـراها، میدانها و لردها فصل بندی می شد. حذف این فصل بندی ها و اتصال بخش های این دو بافت، با برداشته شدن دروازه های اولیه شهر و تخریب بخشی از برج و باروها و میدان ها، تعدادی از کاروانسراها و پرشدن خندق ها انجام شد و به جای آنها، چهارراهها، حسینه ها و پارک ها احداث شد.
 بافت میانی، در حد فاصل بافت جدید و بافت قدیم شهر قرار گرفته است. بافت میانی دارای مصالح متفاوت و الگوی شبکه بندی منظم و نسبتاً عریض تر نسبت به بافت قدیم است؛ امّا جذابیت کمتری نسبت به بافت قدیم دارد. اغلب خانه های بافت میانی حیاط مرکزی است؛ لیکن این خانه ها فاقد سرداب است و در مقایسه با خانه های بافت قدیم، کمتر از سرمایش و گرمایش زمین بهره می گیرد. بافت میانی در اتصال به بافت جدید، به تدریج در برگیرنده خانه های ویلایی بیشتری شده است.
بافت جدید عمدتاً در حاشیه شهر قرار گرفته است. برخی از مناطق بافت جدید با انباشت ظرفیت و فقدان فضا برای توسعه روبرو است، در حالی که برخی از مناطق دیگر بافت جدید، فاقد ارزش های لازم برای ساخت وساز است. در بافت قدیم، از زیبایی، تناسب، درون گرائی، جلوه های ظاهری و هماهنگی فاصله ستون ها با دور ســـقف ها، پیوند بازار ها- چهارسوق ها و پیوند خیابان ها- میدان ها بسیار سخن رفته است؛ امّا در بافت جدید برای مثال چهارراه مهدیه با وجود زیرگذر، میدان همجوار با پمپ بنزین دانشگاه، بلوار دانشگاه و میدان جانباز (اطلسی)، ویژگی های خیابان ها و میدان های بافت قدیم، نظیر خیابان قیام و میدان شهید بهشتی را ندارند.
معمار یزدی در میدان شهید بهشتی کار بیهوده انجام نداده است و کوشیده محل عبور سواره را از پیاده و پیاده رو را از محل توقف بازدیدکنندگان مغازه ها جدا سازد که هیچ یک مخل آسایش دیگری نباشند. رواق مجاور مغازه ها، نشان از دوراندیشی پیشینیان در مصون ماندن بازدیدکنندگان مغازه ها از باران و گرمای آفتاب تابستان است. شیب و سطح میدان چنان با ظرافت انتخاب شده است که منظر زیبای میدان، در دید همگان قرار گیرد.
در هنگام بارش باران، آب در هیچ نقطه از این میـدان و خیابان های مجاور آن جمع نمی شود. مزین کردن درب مغازه ها به رنگ سفید در بدنه سازی خیابان قیام چهره این خیابان را نسبت به وضعیت قدیم آن تغییر داده  است؛ زیرا در بافت قدیم، در فضاهای درونی از رنگ سفید و در فضاهای بیرونی از رنگ طبیعی چوب و کاهگل استفاده می شد.
میدان شهید بهشتی با قدمت نزدیک به یک قرن، علی رغم این که در مرکز شهر قرار گرفته است، بدون داشتن چراغ راهنمایی، خوشبختانه به دلیل عدم رغبت شهروندان این منطقه به خرید تراکم و دست کاری نشدن توسط کارشناسان نیمه متخصص، هنوز دچار ترافیک سنگین نشده است و در آن تصادفات وسایل نقلیه به ندرت اتفاق می افتد و حوادث آن کم اهمیت است؛ امّا چهارراه مهدیه، میدان آزادی و میدان اطلسی، میدان هم¬جوار با پمپ بنزین دانشگاه، علی رغم استفاده از خلاقیت مهندسان مشاور، دارای ترافیک سنگین است و این میدان ها، ویژگی میدان شهید بهشتی را ندارند.
بافت قدیم شهر، کارنامه تجربیات چندین نسل گذشته از مردمی است که در این سرزمین زندگی کرده اند. چگونگی حفظ شـــیرازه و برگ های این کارنامه، دغدغه بزرگی است که همواره ذهن نسل ها را برای دمیدن حیاتی جدید در پیکره مخدوش این کارنامه مشغول نگاه داشته است.
        هیچ بعید نیست که ممکن است در تحلیل رفتارهای¬ گوناگون و فقدان استراتژی مشخص در مدیریت استان، توأم با رسالتی عظیم و گسترده، از نظر کارشناسان نواقص متعددی به نظر آید و برای شهروندان نیز مرعوب کننده باشد؛ امّا منطقی نیست برای رفع مسئولیت از جبران اشتباهات و گریز از تعهدات خود، از فرهنگ سرزنش استفاده کرد و بحث¬های جدلی را جایــگزین بحث¬های استدلالی کرد؛ زیرا سرزنش، موجبات کم-رنگ شدن مشارکت در هم¬اندیشی را فراهم کرده و با ترویج ستیز و تیره کردن روابط اجتماعی، از تکامل روش تلفیق تکنیک¬های نتایج حاصل از آثار چند بنیانی گذشتگان و دانش عصر جدید و تعیین رابطه بین نظریه های گوناگون جلوگیری خواهد کرد.
شاید استدلال شهروندان با تکیه بر فرهنگ و هویت و بر پایه خاطرات جمعی نشأت گرفته از تجربیات، به نظر کارشناسان عقلائی نباشد و چاره کار، در وضع مقررات و آیین نامه ها و سخت گیری در اجرای آنها دانسته شود؛ امّا چنانچه فلسفه وجودی مقررات و آئین نامه ها، هماهنگ و سازگار با اقلیم شهر نباشد و شهروندان، فلسفه وجودی مقررات و آئین نامه ها را درک نکنند و دریابند که تأکید بر اســتدلال برای تکامل تدریجی و بازگرداندن بافت قدیم به کانون زندگی امری بیـهوده است، به جای استدلال، سکوت و بی تفاوتی را انتخاب می کنند.
 در این شرایط، زمینه برای تعامل در پرداختن به تحلیل آثار فرهنگی و قدیمی و مشــارکت در استحکام بخشی، اصلاح و ترمیم بافت شهر فراهم نخواهد شد. تداوم این انتخاب باعث متراکم شدن نیرویی نهفته در شهروندان پرشور، پاسخ گو و مقید به استدلال می شود و بستری را برای استفاده در تغییر ارزش¬ها به صورت منفی و یا مثبت فراهم می آورد.
 سکوت، بی تفاوتی و بی حوصلگی توأم با نیازهای حاصل از جامعه چند ارزشی ناشی از ورود مهاجرین و افزایش جمعیت و تغییر مستمر ترکیب آن در شهرهای بزرگ، نظیر شهر یزد، توأم با انفجار اطلاعات و اقتصـاد پر پیچ و خم جهــانی، به وضعیت مشکل آفرین منجر می شود.
 این وضعیت، قرائت جدیدی از رابطه پیچیده فضای جامعه، صنعت ساختمان، صنعت گردشــگری و میراث فرهنگی را مطرح می کند که شهروندان در گذشته با آن مواجه نبوده  اند.
یافتن شیوه¬های جدید برای تقویت انگیـــزه درونی و بیرونی شهروندان به منظور جذب مشارکت مادی و معنوی آنها در تهیه و اجرای پروژه ای جامع و آفرینش خاطرات جمعی با استفاده از نکات قوت و اصالت و هویت آثار ملّی و فرهنگی با مدّ نظر قرار دادن نکاتی همچون حفظ کرامت متقابل بین مدیریت استان و پژوهشگران، هم¬سو کردن منافع پژوهشگران و مدیریت استان با یکدیگر برای خلق آثار چند بنیانی و ارزشمند و قرار گرفتن مقرون به صرفه آنها در کانون زندگی خواهد بود.
    اگر قرار باشد مدیریت استان با تکیه بر دیدگاه های جهان شمول در بازنگری و تغییر در راه و رسم مدیریت استان در جامعه تک ارزشی، برای مدیریت برنامه ریزی بر پایه پژوهشی دقیق و جامع، از آینده ای مطمئن برخوردار شود، با قبول ریاضت موقت در یک وقفه کوتاه و بدون پرداختن تمام وقت به انجام امور روزمره، در یک تغییر نگاه دائم، با تدوین نظام نامه پژوهشی و استفاده از آن، نوآوری در رفتار خود را متناسب با فرهنگ و اقلیم منطقه، بر پایه علمی بنا می نهد و در گسترش مرزهای علم و دانش در سطح جهانی مشارکت می کند.
 هرچند در ابتدا ممکن است ریاضت نامطلوب باشد و تغییرات اندک به نظر آید؛ امّا پس از عبور از دوره گذار، به آرامی آثار آن دیده خواهد شد. نگارش این پیشنهادنامه به سبک جدید، مشتمل بر تحلیل فرضیه¬ها، نظریه ها و عواملی که اعضای جامعه را به پیش افتادگی، ایستایی، پس-افتادگی، دگرگونی، پویائی و بازسازی اجتماعی و فرهنگی در چند دهه گذشته کشانده است، به عنوان اولین گام پژوهشی، با پویایی جامعه رابطه ای مستقیم دارد.

در نگارش این پیشنهادنامه، با تحلیل و تجمیع تجربه ها وضعیت جامعه به طور مختصر تخمین زده  می شود که نبوغ و کوشش اعضای جامعه در مدیریت و برنامه¬ریزی فعالیت¬های پژوهشی تا چه حد مؤثـر بوده است و از واقعیت ها، روح اختراع و تکامل خواهی، پیشرفت علوم، ابتکارات هنری، شـــاهکارهای ادبی، خردمندی¬های فلسفـی و تکامل اخلاق و آداب در مدیریت استان و رفتار شهروندان به طور مختصر بیان می شود و پس از آن، با پژوهش و پی بردن به فرضیه ها و نظریه ها و تلفیق و تجمیع آنها، موضوعات پیچیده، فهمیدنی می شود.
 افزون بر این، مطالعه نتایج حاصل از پژوهش و درک وقایع گذشته می تواند در ذهن خواننده، پژوهش درباره آینده را ممکن می سازد. وضعیت کنونی جامعه، نتیجه عملکرد چندین نسل گذشته است که به صورت دریایی از وضعیت های گوناگون، پیشِ روی نسل عصر حاضر قرار گرفته و بررسی و تحلیل آنها کار آسانی نیست.
     نگارش پیشنهادنامه جامع نظام نامه پژوهشی بر پایه مدارک، اسناد و منابع علمی معتبر و به کار گرفتن نتایج حاصل از آن، موهبتی را فراهم خواهد آورد که علم توأم با عمل، گرامی شمرده شود و با ارائه آن، فرصتی برای استمرار بخشیدن به هم اندیشی درباره مدیریت و برنامه ریزی فعالیت های پژوهشی برای دست یابی به راه حل های سنجیده و مطمئن برای برون رفت از وضعیت های مشکل آفرین استان حاصل شود.

عضو هیات علمی گروه کامپیوتر دانشگاه یزد