گویش یزدی؛ دست‌نخورده‌ترین گویش ایرانی

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی یزدی نیوزاز جمله گویش‌های کمتر مورد تعرض واقع شده می‌توان به گویش یزدی اشاره کرد به نحوی که این خطه از کشورمان توانسته است تا حدودی از گویش محلی خود محافظت کند هر چند مردم یزد به ویژه در شهرستان‌های تابعه استان به گویش‌های مختلف سخن می‌گویند. البته در این زمینه پژوهشگرانی چون «حسین‌مسرت» برای جلوگیری از فراموش‌شدن این گویش‌ها در ۳۰ سال گذشته سعی کرده‌اند با جمع‌آوری واژگان یزدی و انتشار آنها در قالب کتاب، در این مسیر گام بردارند. به لحاظ اهمیت فرهنگ و گویش اصیل یزدی در این زمینه با این پژوهشگر یزدی گفت‌وگو کردیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.

گویش محلی یزدی چگونه گویشی است؟
لهجه یزدی فراتر از یک گویش همیشه برای یزدی‌ها با خوشنامی و نیک نامی همراه بوده است به نحوی که این لهجه شیرین و اصیل برای تمام هموطنان ایرانی، یادآور قناعت، نجابت، مذهب و انسانیت این مردمان است. مردم یزد به دلیل محصور ماندن در کویر از دست‌نخورده‌ترین گویش‌های محلی کشور برخوردار هستند به طوری که یزد از شهرهای سنتی ایران است که گویش سنتی خود را حفظ کرده است. خصوصیت اصلی لهجه یزدی و تفاوت عمده آن با فارسی معیار جز تفاوت آوایی و واژگانی در تکیه و آهنگ کلام آن است. مردم یزد به جز زرتشتیان و یهودیان ساکن این دیار که به ویژه در مراسم‌ مذهبی خود به زبان نیاکان خود سخن می‌گویند اکثرا به این گویش باستانی سخن می‌گویند و این موضوع را بیش از سایر نقاط می‌توان در بافت تاریخی و محلات قدیمی یزد مشاهده کرد در حالی که این اصالت و سنت کمتر در دیگر شهرهای کشور دیده می‌شود.

یزد یک شهر مهاجرپذیر است. آیا این موضوع به دستخوش تغییر شدن گویش یزدی منجر نشده است؟
وجود صنایع، امنیت و آرامش در این شهر، پای بسیاری از مهاجران را به این شهر باز کرده است به نحوی که مهاجرانی از کشورهای همسایه و دیگر استان‌ها در این شهر مهاجرپذیر زندگی می‌کنند و تا حدودی نیز بر گویش‌ها و آیین‌های یزدی تاثیر‌گذار بوده‌اند.
البته آسیب وارد شده به گویش یزدی از این طریق مانند دیگر گویش‌های کشور زیاد نیست ولی اگر متولیان فرهنگی اقدامی نکنند، دیگر نسل جدید و جوانان یزدی از تکلم با گویش یزدی سرباز می‌زنند که این آسیبی جدی خواهد بود بنابراین باید همان طور که برای ثبت و احیای یک بنای تاریخی همت می‌کنیم، برای حفظ اصالت گویش‌های مختلف یزدی هم همت بگماریم.

برای حفظ و جلوگیری از آسیب‌دیدن گویش‌های محلی یزد چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟
یکی از کارهایی که باید انجام شود، تبلیغ و صحبت کردن مجریان و گویندگان در رسانه استانی است. به عبارتی صدا و سیما با تهیه برنامه‌های فرهنگی با گویش‌های یزدی و تکلم مجریان و گویندگان با این گویش محلی می‌تواند این انگیزه را برای نسل جدید برای حفظ گویش اصیل خود به وجود آورد. نفوذ رادیو و تلویزیون در بین خانواده‌ها، مهم‌ترین راهکار برای حفظ گویش یزدی است هرچند برنامه‌های خوبی از قبیل برنامه‌ رادیویی «پنج دری» نیز به پیشنهاد بنده برای حفظ این گویش تهیه و اجرا شده است. به تازگی نیز پژوهشگرانی اقدام به تالیف و تحقیق در موضوع گویش‌های محلی یزد کرده‌اند تا بتواند در تکلم و روی‌آوردن نسل جدید به این گویش کمک کند؛ نسلی که از سخن گفتن با این لهجه بعضا در دانشگاه‌ها دوری می‌کند و زبان پایه و معیار را انتخاب می‌کند.

شما نیز به عنوان پژوهشگر امور فرهنگ عامه یزدی، در تلاش برای گردآوری واژگان یزدی هستید. در این‌باره توضیح دهید.
قریب به ۳۰ سال است که برای گردآوری واژگان مهم لهجه یزدی تلاش می‌کنم و از آنجا که این اقدام کاری بسیار دشوار است قطعا بازه زمانی زیادی را نیز می‌طلبد ولی با این حال به دلیل حفظ این واژگان که نوعی فرهنگ و میراث اصیل یزدی است، همه توان خود را در این زمینه صرف خواهم کرد تا در یک کتاب جامع به گردآوری آنها بپردازم. البته در این خصوص معتقدم که گویش چیزی مانند یک اثر تاریخی نیست که باید با چشم دید و آن را نگهداری کرد بلکه باید با حفظ و انتشار آن در قالب کتاب، کار کرد تا نسل جدید با افتخار با آن آشنا شود. باید یادآور شوم که پژوهشگرانی مانند صدیقه رمضان‌خانی، سید علی نبی القراء و چندی دیگر نیز کتاب‌هایی درباره گویش و لهجه‌های مختلف یزدی تالیف کرده‌اند.

بافت تاریخی یزد در راه جهانی شدن است، آیا این امکان وجود دارد که لهجه یزدی نیز به عنوان یک خرده فرهنگ در کنار آن به ثبت درآید؟
قطعا ثبت تاریخی و تلفیق آن به عنوان یک خرده‌فرهنگ نمی‌تواند از آسیب‌دیدن گویش یزدی جلوگیری کند چرا که متاسفانه فراتر از حرکت‌های صورت گرفته، گاه با کج سلیقگی و گاهی نیز به دلیل نبود درک صحیح از فرهنگ و آداب یک منطقه، برخی از عوامل فرهنگی ناآگاه و کم‌سواد باعث هجمه به فرهنگ بومی این دیار شده‌اند؛ غافل از آنکه گاه یک افسانه، یک فرهنگ و حتی یک لهجه می تواند در ثبات فرهنگی یک جامعه نقشی اساسی ایفا کند.منبع همشهری