درباره موسیقی کودک

سمیه شاه علی

موسیقی کودک، نوعی از موسیقی است که از ملودی‌ها، ترانه‌ها و کلمات موزونی که دارای ارزش فرهنگی و موسیقیایی برای کودکان است، وام گرفته شده است. این نوع موسیقی ریشه در فرهنگ شفاهی و عامه دارد و به همین دلیل پیوندی عمیق با ادبیات دارد. این نوع از موسیقی شامل لالایی‌ها، اتل‌ها و نواهای بازی‌هایی است که با خواندن ترانه‌های کودکانه همراه هستند که آخرین مورد نقش مهمی هم در پرورش کودکان این سرزمین داشته است. برای نمونه می‌توانم به بازی عمو زنجیر باف اشاره کنیم که همه کودکان این سرزمین با آن خاطره داشته‌اند.  موسیقی کودک ما چیزی جدا از فرهنگ موسیقی سرزمین ما نیست. این موسیقی از دامن مادر شروع می‌شود؛ آن موقع که مادر با موسیقی به فرزند خود زبان را آموزش می‌دهد، ترانه‌ها را برای فرزندش می‌خواند، در حیطه‌های مختلف رشد به او کمک می‌کند؛ با موسیقی او را تشویق می‌کند که راه برود، به او کمک می‌کند در بازیهایش دنیای اطرافش را بشناسد، در نتیجه رشد شناختی او شکل می‌گیرد. همه اینها با هنر موسیقی حاصل می‌شود.

جهان کودک امروز متاثر از همه فرهنگ هاست اما‌کودک اول باید ‌فرهنگ‌خودش را‌ بشناسـد تا‌ سلیقه موسیقایـی او‌ تربیت شده  وبه مرحله‌ای برسد که تمییز دهد کدام ارزش هنری دارد و کدام ندارد. کودک امروز فقط از کلاس آموزشی موسیقی استفاده نمی‌کند، بلکه قبل از این مرحله در خانواده و توسط رسانه‌ سلیقه او تربیت شده و ذائقه‌اش شکل می‌گیرد. در این زمینه آگاهی خانواده و نقش رادیو و تلویزیون و تولیدات موسیقایی ما خیلی مهمتر از کلاسهای آموزشی است. پدر و مادرها باید آگاه باشند و آثار متناسب با فرهنگ خود و روحیه‌ی‌کودک وبرخورداراز ارزش هنری برای فرزندانشان انتخاب کنند.

وقتی قرار است اثری برای بچه‌ها تولید شود باید سعی کنیم در آن از همه سازها استفاده کنیم به خصوص باید صدای سازهای ملی خودمان را در آثار موسیقایی کودکان بگنجانیم. الزاماً نباید این موسیقی شاد باشد. ما نمی توانیم بگوییم بچه‌ها از احساس انسانی فقط از شادی بهره‌مندند و آن را می‌فهمند؛ بچه‌ها به مانند بزرگسالان همه ی احساس انسانی را درک کرده و تجربه می‌نمایند. ما به موسیقی نیاز داریم که همه عواطف انسانی را در خود داشته، ولی مناسب کودک باشد. موسیقی کودک باید تخیل برانگیز، رنگی، تلطیف‌کننده احساس، دارای یک فضای سبک و در آن طنینهای مختلف سازها وجود داشته باشد. این حق هر بچه‌ای است که از همان ابتدا صدای کمانچه، سنتور، تار و تنبور را بشنود وآنها را ببیند .

تأثیر موسیقی در رشد کودک امری انکارناپذیر است. تحقیقات اخیر نشان میدهد که موسیقی علاوه بر ارزش وسیع اجتماعی، نقش مهمی در رشد ذهنی کودک دارد و چنانچه کودکان از سنین خردسالی با موسیقی سر و کار داشته باشند، این امر در سازماندهی دستگاه مرکزی اعصاب آنها اثر می گذارد و بنابراین، می تواند به عنوان وسیلة موثری برای تربیت دوران کودکی مورد استفاده قرار گیرد .مطالعات در سراسر جهان نشان می دهد که تحریکات اولیه برای رشد مغز بسیار اهمیت دارد. یک محیط سرشار از تحریکات مناسب، باعث تقویت ارتباطات عصبی می شود که در مغز کودکان شکل می گیرد. شواهد زیادی مؤید این است که رشد ذهنی و یادگیری تحت تأثیر تجربیات قرار دارد، حتی تجربیات قبل از تولد. آموزش موسیقی در دنیا از دوره جنینی شروع می‌شود . تاثیر موسیقی در هوش ریاضی جنین چیزی است که از نظر علمی مورد تأیید همه است. آزمایشهای فراصوتی (سونوگرافی)  نشان می دهد که «نرون»هایی که در رحم مادر رشد می کنند از هفته ی هفتم حاملگی شروع به تقسیم شدن می کنند. به نظر می رسد که تجربه می تواند از آغاز چنین فرایندی بر روی رشد مؤثر باشد. داده های آزمایشگاهی تأیید می کنند که یادگیری می تواند در رحم مادر نیز صورت گیرد. برای مثال، مطالعات نشان می دهد که کودکی که تازه متولد می شود در ارتباط با صداهایی که در زمان حاملگی مادر شنیده است عکس العمل نشان میدهد.

تحقیقات جدید نشان می دهد که آموزش موسیقی در سنین خردسالی می تواند در رشد اتصالات عصبی موثر باشد، اتصالاتی که برای درک پیچیدگیهای ریاضی و مفاهیم علمی لازم است. این تحقیقات بین آموزش موسیقی و دیگر توانائیها شناختی، به ویژه تواناییهای فضایی، رابطه ی مهمی را نشان می دهند .منظور از توانائیهای شناختی، استدلال تجریدی است که برای درک روابط بین اشیا بکار می رود به طور مثال هنگامی که می خواهیم کسری را محاسبه کنیم و یا شطرنج بازی کنیم.

گرچه تحقیقات نشان داده است که حتی شنیدن موسیقی نیز بر روی هوش انسان تأثیر دارد، اما قویترین تأثیرات موسیقی از شرکت فعال در ساختن موسیقی به دست می آید. یادگیری موسیقی علاوه بر کسب مهارتهای موسیقی برای کسب مهارتهای زندگی مهم و ضروری است. در فعالیت موسیقی کودک یاد می گیرد تا از کوشش خود لذت ببرد و یاد می‌گیرد که خیلی آسان هم نمی‌تواند به نتیجه برسد، او یاد می‌گیرد که چگونه نقش خود را ایفا کند، چگونه صبور باشد، موسیقی به او کمک می‌کند تا همکاری، تعامل و اعتماد به نفس او افزایش پیدا کند، خودش را بشناسد، باور کند و اظهار وجود نماید و ترسهایش را کنار بگذارد.کودکانی که آموزش موسیقی می بینند به احتمال زیاد، از آنهایی که فقط موسیقی را منفعلانه میشنوند بیشتر سود خواهند برد. واضح است که تحریکات شناختی در خلال آموزش موسیقی به سطح بالایی می رسد. کودکی که بر روی مسألة ریاضی کار می کند معمولاً برای مدت طولانی فقط می نشیند و فکر می کند و تنها با مداد و کاغذ سر و کار دارد. همان کودک، هنگامی که با گروهی همکاری می کند، باید خود را با گروه هماهنگ کند و همزمان باید به فکر باشد تا برای آنچه باید انجام دهد آماده باشد. در هیچ فعالیت دیگری کودک این چنین جذب انجام کارهایی نمی شود که باید در خلال ثانیه ها اجرا شود و به طور مستمر و در زمانی طولانی درگیر اجرای عملی باشد.کودکان در خلال اجرای موسیقی باید دائماً توجهشان به کار باشد. ساختارهای تفکر باید دائماً روزآمد و دقیق باشد. این ترکیب هشیاری و احتیاط، همراه با پاسخهای فیزیکی در حال تغییر، یک تجربه ی آموزشی است که ارزش بی همتایی دارد. جدای این مزیّتها فضای اجتماعی آموزش موسیقی توأم با همکاری است . در صورتی که غالب دیگر موضوعات آموزشی چنین فضایی وجود ندارد و یا جای خود را به فضای رقابتی می دهد. دانش آموزان با همکاری یکدیگر است که می توانند در یک اجرای موسیقی نقشی ایفا کنند، آنها یاد می گیرند که «مشارکت» وسیله ای است که می تواند برای هدفهای دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرد.

موسیقی راه حلی برای تمامی مشکلات آموزشی نیست. ذهن بشر به شدت پیچیده است و دانش ما در اینباره که «تأثیرات موسیقی در چه اندازه است» هنوز به کمال نرسیده است. با وجود این، موسیقی وسیلة آموزشی قدرتمندی است که باید مورد استفاده قرارگیرد. در عین حال، ما نباید تنها به این دلیل که موسیقی موجب رشد ذهنی کودک می شود، آنها را درگیر فعالیت موسیقیایی کنیم .بزرگترها تنها از روی انجام وظیفه موسیقی نمی سازند. کودکان نیز باید چنین باشند. آموزش موسیقی دانش آموزان با احساسات آنان سر و کار دارد و در خلال بروز احساسات آنها صورت می گیرد. ساختن موسیقی شادیبخش است و کودکان ساختن موسیقی را دوست دارند… بنابراین، اگر شما مزایای رشد ذهنی و نیز شادی ساختن موسیقی را تواماً در نظر بگیرید، دلیل کافی خواهید داشت تا برای کودکان امکان چنین تجربه ای را فراهم سازید.

منابع:

1. مقاله موسیقی هوش شما را بیشتر می کند- ترجمه سودابه سالم

2. گفتگوی خانم سودابه سالم با انتشارات سوره مهر