سازمان های مردم نهاد، ابزار دولت برای مشارکت بیشتر مردم

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی یزدی نیوز “محمدعلی طالبی” در دومین جلسه هیأت نظارت بر سازمانهای مردم نهاد با حضور معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار، مدیرکل و کارشناسان امور اجتماعی و فرهنگی استانداری، نماینده سازمانهای مردم نهاد و افراد عضو این هیأت نظارت در دفتر معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار برگزار شد.
ضمن تبریک ولادت امام زمان (عج) اظهار داشت : اهداف، موضوع فعالیت و شیوه اجرا در اساسنامه تشکلهای مردمی باید به صورت شفاف و واضح مشخص شود و شایسته است اگر نمایندگان سازمانهای مردم نهاد در این زمینه نیازمند مشاوره و افزایش آگاهی هستند، کارشناسان دفتر اموراجتماعی و فرهنگی استانداری یزد و نمایندگان سازمانهای مردم نهاد به آنها مشاوره لازم را ارائه دهند.
در ادامه جلسه هیأت نظارت بر سازمانهای مردم نهاد، اساسنامه چند تشکل مردمی مورد بررسی و تبادل نظر افراد حاضر در جلسه قرار گرفت و به ۲ سازمان مردم نهاد و ۲ نمایندگی تشکلهای مردمی در استان مجوز فعالیت داده شد.

دانشنامهٔ آزاد از سازمان مردم‌نهاد چه می گوید؟
سازمان‌های مردم‌نهاد یا سَمَن یا اِن‌جی‌او (به انگلیسی: Non-governmental Organization و به‌اختصار: NGO) به اَشکال و انحای مختلف در سراسر جهان استفاده می‌شود و با توجه به بافت کلامی که در آن مورد استفاده قرار گرفته، به انواع گوناگون سازمان‌ها اشاره می‌کند.
سازمان مردم‌نهاد، در کلی‌ترین معنایش، به سازمانی اشاره می‌کند که مستقیماً بخشی از ساختار دولت محسوب نمی‌شود، اما نقش بسیار مهمی به‌عنوان واسطه بین فردفرد مردم (اتم‌های اجتماع) و قوای حاکم و حتی خود جامعه ایفا می‌کند.
بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد غیرانتفاعی نیز هستند. بودجهٔ این سازمان‌ها ازطریق کمک‌های مردمی، سازمان‌های دولتی، توسط خود دولت یا ترکیبی از طرق مذکور تأمین می‌شود. بعضی از سازمان‌های مردم‌نهاد نیمه‌مستقل (QUANGOs) وظایف و کارهای دولتی را نیز انجام می‌دهند. برخی از این سازمان‌ها هیچ علاقه‌ای به سیاست ندارند. از آنجا که اصطلاح «سازمان مردم‌نهاد» بسیار کلی است، بسیاری از این سازمان‌ها ترجیح می‌دهند از اصطلاح سازمان داوطلبانهٔ خصوصی (PVO) یا سازمان توسعهٔ خصوصی (PDO) استفاده کنند.

تاریخچه NGOها
اگرچه انجمن‌های داوطلبانه شهروندان در سراسر تاریخ وجود داشته‌اند، سازمان‌های غیردولتی اغلب به همان منوال که امروزه، بویژه در سطح بین‌الملل دیده می‌شوند، در دو قرن اخیر توسعه یافته‌اند. یکی از اولین سازمان‌های اینچنینی، صلیب سرخ جهانی است که در سال ۱۸۶۳ تأسیس شد.
عبارت «سازمان‌های غیردولتی» با تأسیس سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ که مفاد آن در ماده ۷۱ از فصل ۱۰ منشور سازمان ملل آمده‌است، به وجود آمد.

اهداف NGOها
سازمان‌های مردم‌نهاد برای رسیدن به اهداف گوناگونی فعالیت می‌کنند و معمولاً در جهت پیشبرد اهداف فرهنگی یا اجتماعی اعضا در حرکت هستند. من‌باب مثال، به بهبود وضعیت محیط زیست، تشویق گروهها و مردم به رعایت حقوق بشر، بالا بردن سطح رفاه قشرها محروم و آسیب پذیر یا مطرح ساختن یک برنامه مشترک و دسته جمعی می‌توان اشاره کرد. تعداد این قبیل سازمان‌ها بسیار زیاد است و اهداف آنها طیف وسیعی از موقعیت‌های سیاسی و فلسفی را در بر می‌گیرد. حتی می‌توان آن را بی شک به مدارس خصوصی و سازمان‌های ورزشی نیز ربط داد.

تشکل‌های مردم‌نهاد در ایران
در ایران به آن سازمان مَردُم‌نَهاد (به اختصار: سَمَن) یا تشکل غیردولتی می‌گویند که به نظر می‌رسد باتوجه به بافت دولت در ایران، که «دولت» بخشی از قوای حاکم می‌باشد، بهتر است از معادل سازمان غیردولتی استفاده شود.
سازمان‌های مردم‌نهاد، اساساً با تأکید بر ۳ اصل داوطلبانه، غیرانتفاعی و غیرسیاسی تشکیل و تأسیس می‌شوند. بودجهٔ سازمان‌های مردم‌نهاد از راههای ذیل تأمین می‌گردد:
    کمک و هدایای مردمی
    وقف و حبس
    کمک‌های مالی از سازمان‌های دولتی و غیردولتی
    کمک‌های مالی از سازمانهای بین‌المللی (با رعایت مقررات مربوطه)
    وجوه حاصل از فعالیت‌های سازمان و انجام پروژه در چارچوب اهداف و اساسنامه و آیین‌نامهٔ سازمان

 حق عضویت در سازمان
بدیهی است هر مؤسسه یا بنیاد غیردولتی با توجه به نیاز اعضای خود، موضوع فعالیت مشخصی را پی می‌گیرد؛ موضوعاتی مانند: دین، آموزش، بهداشت، محیط زیست، اشتغال، فرهنگ، هنر، جوانان، کودکان، زنان، سالمندان و یا موضوعات تخصصی و علمی.
به عقیدهٔ بعضی از صاحب‌نظران، تشکل‌های مردم‌نهاد به چندین دلیل ممکن است شکل بگیرند که مهم‌ترین آنها:
    اهداف انسان‌دوستانه
    احساس نیاز یا تجربهٔ شخصی در برخورد با معضلات اجتماعی
    دستورها و سفارش‌های بزرگان در نیکوکاری و حرکت‌های انسان‌دوستانه
تشکل‌های غیردولتی برای ادامهٔ فعالیت خود نیازمند ویژگی‌هایی هستند که ضامن بقا و موفقیت آنهاست که می‌توان به رئوس آن اشاره کرد:
خودجوشی و نیاز طبیعی، اهداف مشترک اعضا، قانونمندی، برنامه و فعالیت مدون، مشارکت و جلب مشارکت (عضوپذیری)، استقلال.

سابقهٔ تشکل‌های مردم‌نهاد در ایران
مساجد، تکایا، هیئت‌های مذهبی و قهوه‌خانه‌ها را نهادهای غیردولتی سنتی قدیمی می‌دانند وپس ازآن صندوق‌های قرض الحسنه، خیریه‌ها، انجمن‌های اسلامی وحتی دوره‌های فارغ‌التحصیلی در دوران بعدتر و سپس اتحادیه‌ها، اصناف و نظام‌های صنفی ومهندسی و غیره، شکل‌های جدیدتر نهادهای مدنی هستند که البته رفته‌رفته بایستی از دست مدیران نیمه‌دولتی خارج شوند.

تشکل‌ها و قوانین مربوطه
آیین‌نامهٔ تأسیس و فعالیت سازمان‌های غیردولتی مورخهٔ ۱۳۸۴/۳/۲۹ در آخرین روزهای دولت اصلاحات،  بنا به پیشنهاد مورخهٔ ۱۳۸۳/۵/۸ وزارت اطلاعات و به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسی تصویب و اجرایی شد. عناوینی چون «جمعیت»، «انجمن»، «کانون»، «مرکز»، «گروه»، «مجمع»، «خانه»، «مؤسسه» می‌توانند به‌جای واژهٔ «سازمان» و تشکل‌های غیردولتی به‌کار گرفته شوند.

تعاریف دیگر
تشکل غیردولتی، سازمانی با شخصیت حقوقی مستقل، غیر دولتی، غیر انتفاعی و غیر سیاسی است که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، بشردوستانه و بر اساس قانونمندی و اساسنامه مدون، رعایت چارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین نامه های اجرایی آن فعالیت می کند.
 سازمانی با شخصیت حقوقی مستقل، غیر دولتی، غیر انتفاعی و غیر سیاسی است که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، بشردوستانه و بر اساس قانونمندی و اساسنامه مدون، رعایت چارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین نامه های اجرایی آن فعالیت می کند.
  NGO یک سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی است. نه وابسته به دولت است و نه اثری از حاکمیت درون آن پیدا می شود. نه بودجه ای از دولت به صورت رسمی می گیرد ولی دارای اساسنامه مدون است و تشکیلاتش از قبل ثبت شده. یکی از مهمترین خصوصیات NGO داوطلبانه بودن آن است که با توجه به نیاز جامعه ایجاد می شود. چند نفر دور هم جمع می شوند و به این نتیجه می رسند که به طور مثال با مصرف یا پخش مواد مخدر به صورت داوطلبانه و خودجوش مبارزه کنند. البته یک NGOمجاز است فعالیتهای خودش را سامان دهد و اگر کارش به نتیجه برسد درآمد هم کسب کند و این فقط در راه توسعه و اهداف تشکیلات خودش است و سود در NGO معنا ندارد. NGO، سازمان های غیردولتی، گروهای شهروندی داوطلب، گروههای نفع عامه یا خیریه هیچ کاری به مسئولیت دولت ندارند و در بعضی جاها از مطالبات مردم در مقابل دولت دفاع می کنند یعنی مجاز به انتقاد از دولت می باشند.

ویژگی سازمانهای مردم نهاد (NGO )ها
 غیر دولتی بودن((Non Governmental: بدین معنی که تأسیس آنها بر اساس تصمیم دولتی و در چارچوب بودجه عمومی انجام نگیرد بلکه اشخاص حقیقی یا حقوقی خصوصی مؤسس آنها باشند، البته سازمانهای مردم نهاد و مجموعه دولت دارای ارتباط و اثرات دوجانبه می باشند.
 غیر انتفاعی بودن(Non Benefite): بدین معنی که دست یافتن به درآمد و سود و انجام فعالیتهای تجاری و صنفی انتفاعی بمنظور تقسیم منافع بین اعضاء ، مؤسسان، مدیران و کارکنان هدف سازمان نباشد، هرچند که این ویژگی، سازمان مردم نهاد را از دست یابی به درآمد برای اداره امور خود باز نمی دارد.
 تمایل به استقلال: بدین معنی که سازمان مردم نهاد سعی می کند برای تحقق اهداف خود در چارچوب قوانین موضوعه تا حد ممکن از درجه استقلال بالایی برخوردار باشد و زیر نفوذ صاحبان قدرت و یا گرایش های مختلف قرار نگیرد.

 خودجوشی و نیاز طبیعی: سازمانهای مردم نهاد بنابر نیاز طبیعی ناشی از شرایط فکری، محیطی، انگیزش ها، خصوصیت ها و آرمانهای مشترک افراد و جامعه، و به صورت داوطلبانه و خودجوش و بر اساس اصل آزادی اراده اشخاص تأسیس و اداره می شوند.
 غیر سیاسی بودن: اهداف غیر سیاسی در بردارنده فعالیتی است که مشمول ماده یک قانون احزاب نگردد.

کارکرد سازمانهای مردم نهاد(NGO )ها
۱) اطلاع رسانی و آگاه سازی عمومی (ارتباطات)
۲) جلب مشارکت مردمی (بسیج عمومی)
۳)جذب سرمایه ها و منابع کوچک مردمی (بسیج منابع)
۴) ایجاد، گسترش و تقویت هماهنگی بین دولت ومردم
۵) گسترش نظارت عمومی
۶) ارزیابی فعالیت ها

مراحل تأسیس و ثبت سازمانهای مردم نهاد(NGO )ها :

۱) تعیین موضوع فعالیت مناسب برای سازمان با توجه به علاقه، دغدغه و توانمندیهای متقاضیان.
۲) تعیین نام برای سازمان مورد نظر از طریق سازمان ثبت اسناد و املاک.
۳) ارائه طرح مقدماتی تأسیس سازمان( شامل موضوع فعالیت، اهداف و روش اجرا) به استانداری و یا فرمانداریها جهت کسب موافقت اولیه و دریافت نمونه اساسنامه و فرمهای مورد نیاز.
۴) تکمیل و ارائه مدارک لازم به مرجع صدور پروانه فعالیت که مدارک شامل موارد زیر می باشد:
الف) فرم تقاضا نامه تکمیل شده
ب) مدارک هویتی اعضاء مؤسس شامل یک قطعه عکس و دو سری از تصویر صفحه اول شناسنامه
ج) گواهی عدم سوء پیشینه اعضاء مؤسس
د) اساسنامه سازمان در چهار نسخه (بصورت تایپی)
هـ) فرم مشخصات فردی اعضاء مؤسس
و) صورتجلسات مجمع عمومی مؤسس و هیئت مدیره.
تبصره ۱:
حداقل تعداد اعضاء مؤسس در سازمانهای با ساختار عضو پذیر( مجمع عمومی) پنج نفر و در سازمانهای با ساختار هیأت امنایی نه نفر می باشد.

سمن، ابزار جدید دولت
رئیس جمهورچندی پیش  ضمن حمایت از سمن ها، با رصد جایگاه ویژه سازمان های مردم نهاد  تاکید کرد: “دولت به تنهایی قادر به حل مسایل اجتماعی نظیر محیط زیست، اقتصاد و دین نیست، بلکه حل این مسایل نیازمند حضور همه مردم است و دولت وظیفه دارد تسهیلات لازم برای حضور مردم در صحنه را فراهم آورد و از آن‌ها حمایت کند.”
در فضای کنونی کشور نیاز به سازمان های مردم نهاد به شدت احساس می شود چرا که هر روز از سوی عده ای خاص شاهد اظهار نظرهایی عجیب در مورد مسائل کشوری، استانی و اتفاقات روزمره در حوزه های مختلف هستیم که به نام و خواسته مردم دست به اقدامات عجیب می زنند،
  با فعال نمودن  NGO ها می توان صدا و خواسته مردم را در قالب تشکل های رسمی بهتر شنید و از اینگونه اظهار نظرها که گاهاً به نام مردم بیان می شود تا حدودی کاست.
از این رو انتظار می رود که استقبال بیشتری در زمینه فعالیت سازمان های مردم نهاد و نقش مردم در اداره امور  و  حضور مردم در  صحنه صورت گیرد و مردم میهن اسلامی در سطوح محلی، شهرستانی، استانی و فرا استانی و ملی با تشکیل سازمان های مردم نهاد در زمینه های فرهنگی و فرهنگ عاری از خشونت، محیط زیست، حقوق شهروندی، شهر پویا،مدیریت شهری، دوستداران میراث فرهنگی و … تلاش کنند و سازمان های مردم نهاد باید به قدری توانمند شوند که در مقابل دولت قدرت چانه زنی داشته باشند.
همچنین اینگونه سازمان ها می توانند بهترین مکان ها برای تربیت مدیران نسل آینده و فعالیت های جوانان و بانوان باشد.
البته به دلایل مختلف در چند سال گذشته فضای همدلی میان سازمان های مردم نهاد و دستگاه های دولتی از بین رفته است که باید این فضا دوباره احیا شود.
سمن ها ابزار جدیدی هستند که در دنیای ارتباطی کنونی بهترین شیوه برای حل مشکلات جامعه و زیر پوست شهر و همچنین مشارکت بیشتر مردم در تصمیم گیری قلمداد می شود.