روز درخت کاری بهانه ای برای پاس داشت حقوق شهروندی
منوچهر جهانیان*
عصر ایران – در دنیای صنعتی و در هنگامه هیاهوهای زندگی شهری پدیده آلودگی در مناطق شهری را می توان از رهاوردهای انقلاب صنعتی، توسعه صنعتی و ازدیاد مراکز شهری دانست.
هر چند استفاده بی رویه از منابع انرژی فسیلی و مواد شیمیایی زیان آور بر شدت این آلودگی افزوده اما به این واقعیت نیز باید توجه داشت که کلان شهرهای بسیاری در سراسر جهان وجود دارند که با وجود فعالیت های صنعتی و ازدحام جمعیت، میزان آلودگی محیط زیست در آنها به مراتب کمتر از تهران و کلان شهرهای ما از جمله اهواز ،اصفهان ،اراک،کرمنشاه،ایلام و…. است.
براساس مطالعات و پژوهش های صورت گرفته یکی از دلایل افزایش آلودگی علاوه بر این موارد عدم توجه کافی به موضوع محیط زیست واثرات زیست محیطی است که کمتر بدان پرداخته شده است.
در پی مطالعاتی که برای نخستین بار برای کاهش معضل آلودگی هوا در کشور انجام شد، برنامه‌ای تحت عنوان «برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوای تهران» در سال ۱۳۷۹ طراحی و به تصویب رسید تا بر طبق آن، هوای تهران ظرف مدت ده سال، به وضعیت مناسب و مطلوب دست یابد.
این طرح مشتمل بر هفت محور بود: استانداردسازی خودروهای جدید و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، معاینه فنی خودروها، بهبود کیفیت سوخت، گسترش و ارتقای حمل و نقل عمومی، مدیریت ترافیک و آموزش همگانی.
این طرح با همکاری وزارت صنایع، وزارت نفت، سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری تهران و پلیس راهنمایی و رانندگی به مورد اجرا در آمد.
پس از آن در سال ۱۳۸۶، «طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران» تصویب شد که در راستای اهداف طرح جامع تهران و برنامه چهارم توسعه فرهنگی ،اجتماعی ،اقتصادی وسیاسی کشور بود.
این طرح با چشم اندازی ۲۰ ساله، آینده و تحولات مطلوبی را برای شهر تهران وکلان شهرها متصور بود و همانند طرح قبلی به ارتقای کیفیت حمل و نقل، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، تولید خودروهای دوگانه سوز اشاره داشت و علاوه بر آن بر موارد دیگری نیز تاکید داشت.
مواردی چون: گسترش فضاهای سبز اطراف معابر، ایجاد معابر پیاده رو در مناطق تجاری شهر، و وضع عوارض جدید برای خودروها متناسب با مصرف سوخت و انتشار آلودگی. اما همان‌گونه که مشاهده می کنیم، هیچ یک از این راهکارها تاکنون پاسخگوی معضل آلودگی هوای شهر تهران وکلان شهرها نبوده است.
باید توجه داشت که در این میان آنچه بیش از همه مورد آسیب و تخریب قرار گرفته است طبیعت و منابع و مواهب طبیعی بوده است، طبیعتی که خود عامل تعدیل کننده و کاهش دهنده آلودگی هواست.
درختان و گیاهان و چشم‌اندازهای طبیعی نیز همانند انسان در معرض خطر آلودگی هستند. گیاهان توانایی جذب آلاینده ها به ویژه کربن را دارند و می توانند تاثیر قابل توجهی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
با توجه به طرح کاهش آلودگی هوا که قرار بود از سال ۹۱ در هشت کلانشهر کشور اجرا شود، توسعه فضای سبز یکی از بندهای عمده بود که انجام آن برعهده شهرداری ها گذاشته شد.
بر اساس این طرح قرار بود سالانه یک متر مربع بر سرانه فضای سبز در کلان شهرهای کشور به ویژه شهر تهران افزوده می شد. اما آیا واقعا چنین امری تحقق یافته است؟
آنچنان که کارشناسان اظهار داشته اند، سرانه فضای سبز در حوزه درون شهری تهران ۳ /۱۵ متر مربع است و این در حالی است که سرانه مطلوب و ایده آل فضای سبز بین ۲۰ تا ۲۵ متر مربع است و تا به امروز نیز هنوز شاهد قطع بی رویه و غیر مجاز درختان در سطح شهر و در نواحی پیرامونی هستیم.
به چشم اندازهای اطراف تهران که می نگریم جز کوه و بیابان غبارگرفته چیزی دیده نمی شود، نه خبری از درخت است و نه سرسبزی و چشم اندازهای طبیعی.
کاهش چشم گیر تعداد درختان چه در حوزه درون شهری و چه در اطراف شهر و نیز کاهش سالانه فعالیت های باغی و زراعی در اثر مهاجرت روستاییان به کلان شهرها و تخریب مزارع و باغ‌ها پیرامون شهر برای احداث خانه های دوم ساکنان شهری از عمده دلایل افزایش آلودگی اند.
هر چند توسعه صنعتی و شهرنشینی، رهاوردها و اثرات مخرب زیست محیطی اجتناب ناپذیری با خود به همراه دارد، اما همه اینها نباید دلیلی باشد برای نادیده گرفتن نقش درختان و گیاهان و ادامه روند گیاه‌زدایی از فضاهای شهری.
درختان تاثیر بسزایی در پالایش محیط زیست دارند و کارکرد آنها به مراتب از گلدان‌ها و درختچه های موقت، بهتر و موثرتر است. بنابراین باید برای جلوگیری از قطع درختان و کاشت درختان جدید، از نوع و گونه مناسب، تدابیری اندیشیده شود و اقدامات سریعی صورت پذیرد.
در حال حاضر به نظر می رسد سازمان ها و دستگاه‌های اصلی متولی به وظایف و مسئولیت خود در این حوزه بر اساس شرح وظایف و ساختار خود کمتر به ایفای نقش در این حوزه می پردازند.
از جمله سازمان‌های متولی اصلی کیفیت محیط زیست، سازمان حفاظت از محیط زیست است که باید در دو حوزه طبیعی و انسانی، عهده دار شناسایی به موقع علل و عوامل و رفع و کاهش آلودگی محیط زیست باشد.
از دیگر سازمان ها می توان به سازمان بوستان ها و فضای سبز شهر تهران، منابع طبیعی و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیز داری اشاره کرد.
توسعه فضاهای سبز و درختکاری و احیای باغات و جنگلهای اطراف کلان شهرها، نه تنها در پاکیزگی هوا تاثیر چشمگیری دارد بلکه بر جذابیت دیداری شهرها و افزایش پتانسیل های گردشگری آنها نیز خواهد افزود و این همه باید از سطح شعار و طرح و برنامه فراتر رود و به طور جدی مورد اقدام قرار گرفته و نتایج عملی و ملموس آن مورد بررسی قرار گیرد.
امروز -۱۵ اسفند- روز درخت کاری است اما نباید تنها در حد شعار و با کاشتن چندین و چند اصله نهال جلوه کند بلکه می تواند و باید بهانه ای باشد برای توجه خاص ومعطوف ساختن نگاه ها به کاشتن نهال و درختکاری وتوسعه فضای سبز به عنوان یکی از بدیهی ترین اصول حقوق شهروندی و فراهم آوردن محیطی سبز و مطلوب زندگی انسان ها.
همچنان می توان با یک عزم جدی و ملی از روز درخت کاری به مثابه فرصتی برای توجه به آموزش، فرهنگ سازی و مواظبت و صیانت و احیای منابع طبیعی و محیط زیست و توسعه فضای سبز در تمامی نقاط شهری ، پیرامونی و روستایی با هدف کاهش آلودگی و شاداب سازی محیط زندگی وسرزندگی انسان برای رشد و توسعه کشور بهره برد و البته تلاش در این عرصه مستلزم همکاری و تعامل و از خود گذشتگی است.
* عضو هیأت علمی و رییس دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ
بخش نظردهی بسته شده است..