برگی از تاریخ یزد؛ شهری میان کویر و فرهنگ
نسرین زمان زاده – یزد، شهری کهن در دل کویر ایران، نه‌تنها به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین زیستگاه‌های بشری شناخته می‌شود، بلکه به دلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های خاصش، در طول تاریخ، نقش مهمی در شکل‌گیری فرهنگ ایرانی ایفا کرده است. نام یزد از واژه «یزدان» به معنای مقدس و پاک گرفته شده و از همان آغاز، این شهر جایگاهی ویژه در میان ایرانیان داشته است.
پیدایش یزد به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. آثار باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این منطقه در دوران هخامنشی و ساسانی، محل سکونت و رونق بوده است. یزد به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، نقطه‌ای استراتژیک برای بازرگانان و کاروان‌هایی بود که شرق و غرب را به هم متصل می‌کردند. این موقعیت، یزد را به یک مرکز تجاری و فرهنگی مهم تبدیل کرد، جایی که فرهنگ‌ها، زبان‌ها و کالاهای مختلف با یکدیگر تبادل می‌شدند.
با ورود اسلام به ایران، یزد به یکی از مراکز مهم تمدنی تبدیل شد. این شهر به‌دلیل دوری از مراکز نظامی و سیاسی و همچنین قرار گرفتن در منطقه‌ای امن، کمتر دچار ویرانی ناشی از جنگ‌ها شد و توانست اصالت معماری و فرهنگ خود را حفظ کند. مسجد جامع یزد که در قرن هشتم هجری ساخته شد، یکی از شاخص‌ترین بناهای اسلامی این شهر است که با کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر و مناره‌های بلندش، جلوه‌ای از هنر ایرانی-اسلامی را به نمایش می‌گذارد.
یکی از ویژگی‌های منحصر به‌فرد یزد، سازگاری هوشمندانه مردم با شرایط سخت کویری است. ساخت قنات‌ها برای تأمین آب، ایجاد بادگیرها برای تهویه طبیعی هوا، و معماری خشتی برای کاهش گرما، نمونه‌هایی از خلاقیت مردمان یزد در مواجهه با طبیعت سخت کویر است. این نوآوری‌ها باعث شده یزد به‌عنوان الگوی «معماری پایدار» در جهان شناخته شود. قنات زارچ، یکی از طولانی‌ترین قنات‌های جهان، و بادگیرهای بلند این شهر، نماد این تمدن سازگار با محیط است.
یزد در طول تاریخ، مأمن اقلیت‌های مذهبی نیز بوده است. زرتشتیان کهن، که پیروان دین باستانی ایران هستند، در این شهر زندگی می‌کردند و هنوز هم آتشکده‌های زرتشتی با شعله‌های چندصدساله در یزد پابرجاست. این همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان و اقوام مختلف، یکی از وجوه برجسته فرهنگ یزد است که آن را به شهری با روحیه تسامح و مدارا تبدیل کرده است.
در دوره‌های مختلف تاریخی، به‌ویژه در دوران صفویه و قاجاریه، یزد شاهد رونق اقتصادی و فرهنگی بود. بازارها، کاروانسراها، آب‌انبارها و مدارس علمیه، بخشی از میراث ارزشمند این دوران است. بازار خان، کاروانسرای ملک و آب‌انبار شش‌بادگیری از جمله این آثار هستند که هنوز هم به‌عنوان یادگارهایی از شکوه گذشته پابرجا مانده‌اند. صنایع‌دستی یزد نیز، به‌ویژه نساجی و بافت پارچه‌های ترمه، از دیرباز شهرت جهانی داشته است.
اما نقطه عطف تاریخ یزد، ثبت جهانی آن در سال ۲۰۱۷ توسط یونسکو بود. این ثبت، یزد را به نخستین شهر تاریخی ایران و دومین شهر تاریخی جهان پس از ونیز تبدیل کرد که به‌صورت کامل در فهرست میراث جهانی قرار گرفته است. این عنوان، علاوه بر افتخار ملی، مسئولیتی بزرگ بر دوش مدیران و مردم گذاشت تا این میراث ارزشمند را برای نسل‌های آینده حفظ کنند.
یزد امروز نیز در حال گذر از تاریخ است؛ شهری که با وجود چالش‌هایی مانند بحران آب، فشار مهاجرت و تهدیدات ناشی از توسعه نامتوازن، همچنان تلاش می‌کند اصالت و هویت خود را حفظ کند. ترکیب کوچه‌های خشتی با فناوری‌های نوین، حضور گردشگران خارجی در کنار کسبه سنتی بازار، و برگزاری آیین‌های کهن مانند مراسم سیزده‌بدر و محرم، تصویری از پیوند سنت و مدرنیته در این شهر است.
برگی از تاریخ یزد نشان می‌دهد که این شهر نه‌تنها یک نقطه جغرافیایی، بلکه نماد مقاومت، خلاقیت و همزیستی فرهنگی است. هر آجر خشتی، هر بادگیر و هر قنات، داستانی از زندگی مردمی را روایت می‌کند که در دل کویر، تمدنی پایدار آفریدند. آینده یزد، وابسته به این است که چگونه می‌توان میان توسعه و حفاظت از میراث، تعادل برقرار کرد؛ تعادلی که اگر حاصل شود، یزد همچنان می‌تواند به‌عنوان نگین کویر، درخششی جهانی داشته باشد.
بخش نظردهی بسته شده است..