لزوم تغییر مدیرکل میراث فرهنگی یزد؛ بی‌برنامگی و ناکارآمدی، تهدیدی برای هویت جهانی شهر
نسرین زمان زاده – یزد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ایران و نخستین شهر خشتی جهان که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، نیازمند مدیریتی کارآمد، برنامه‌محور و آگاه به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی این استان است. اهمیت یزد تنها در بافت تاریخی آن خلاصه نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای از آیین‌ها، سبک زندگی، صنایع‌دستی و جاذبه‌های متنوع، آن را به یک برند ملی و بین‌المللی تبدیل کرده است. در چنین شرایطی، مدیریت میراث فرهنگی یزد باید نقشی کلیدی در حفظ، احیا و توسعه ظرفیت‌های گردشگری ایفا کند. اما واقعیت موجود، فاصله عمیقی میان انتظارات و عملکرد کنونی مدیریت این حوزه نشان می‌دهد و این فاصله، پرسش جدی درباره ضرورت تغییر مدیرکل میراث فرهنگی یزد را مطرح کرده است.
عدم وجود برنامه‌ریزی منسجم یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های مدیریت فعلی است. میراث فرهنگی نیازمند برنامه‌ای میان‌مدت و بلندمدت با اهداف مشخص، شاخص‌های عملکردی و استراتژی‌های اجرایی است. در سال‌های اخیر، با وجود ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، هیچ طرح جامع و مدونی برای ساماندهی این بافت ارائه نشده است. بسیاری از پروژه‌های مرمتی به‌صورت مقطعی و بدون اولویت‌بندی انجام می‌شود. نبود نقشه راه برای حفاظت از آثار تاریخی و گردشگری باعث شده بسیاری از بناهای ارزشمند در معرض تخریب تدریجی قرار گیرند. این کم‌کاری، نه‌تنها میراث مادی را تهدید می‌کند، بلکه هویت فرهنگی و اجتماعی یزد را نیز با خطر مواجه می‌سازد.
از سوی دیگر، ضعف در حوزه کارآمدی و مدیریت اجرایی به‌وضوح قابل مشاهده است. گردشگری یزد در سال‌های اخیر با افت چشمگیری مواجه شده و یکی از دلایل اصلی آن، نبود سیاست‌های هوشمندانه برای جذب گردشگر است. در حالی که رقبای یزد مانند اصفهان و شیراز با اجرای کمپین‌های تبلیغاتی و توسعه زیرساخت‌های گردشگری سهم خود را از بازار داخلی و خارجی افزایش داده‌اند، یزد همچنان فاقد استراتژی بازاریابی مؤثر است. حتی در مناسبت‌های مهم گردشگری، حضور یزد در نمایشگاه‌ها یا رویدادهای ملی و بین‌المللی کمرنگ بوده است. این غفلت، نتیجه نبود نگاه حرفه‌ای به صنعت گردشگری و ناتوانی مدیریت فعلی در ایجاد شبکه همکاری با بخش خصوصی و نهادهای مرتبط است.
در حوزه نظافت و مدیریت بافت تاریخی نیز ضعف عملکرد کاملاً مشهود است. کوچه‌های بافت جهانی یزد که باید ویترین فرهنگی این شهر باشند، با مشکلاتی مانند انباشت زباله، تخریب دیوارهای خشتی، بی‌نظمی تاسیسات شهری و نبود نظارت کافی روبه‌رو هستند. این وضعیت، در تناقض آشکار با استانداردهای یونسکو برای شهرهای ثبت‌شده جهانی است. عدم پیگیری طرح‌های مؤثر برای ساماندهی بافت، نشان‌دهنده نبود اراده مدیریتی جدی برای حفاظت از این سرمایه جهانی است. حتی در زمینه مقابله با ساخت‌وسازهای غیرمجاز در محدوده بافت تاریخی، اقدام جدی صورت نگرفته و در مواردی، فشارهای محلی بر مدیریت فعلی تأثیرگذار بوده است.
یکی از شاخص‌های کارآمدی یک مدیرکل، توانایی در تعامل با سایر نهادها و جلب همکاری بخش خصوصی است. اما در یزد، شاهد شکاف عمیقی میان اداره‌کل میراث فرهنگی و فعالان گردشگری، انجمن‌های صنفی و حتی شهرداری هستیم. این عدم هماهنگی، موجب شده طرح‌های مشترک برای رونق گردشگری یا حفاظت از میراث فرهنگی به کندی پیش برود یا اصلاً اجرایی نشود. در حالی که شهرهای موفق در توسعه گردشگری، با ایجاد کمیته‌های مشترک میان نهادهای مختلف، به هم‌افزایی رسیده‌اند، یزد همچنان گرفتار جزیره‌ای عمل کردن است. این مسأله، هم ناشی از ضعف در مهارت‌های ارتباطی و مدیریتی مدیرکل فعلی است و هم ناشی از نداشتن نگاه راهبردی.
موضوع دیگری که نمی‌توان نادیده گرفت، عملکرد ضعیف در حوزه آموزش و فرهنگ‌سازی است. میراث فرهنگی تنها با مرمت بناها حفظ نمی‌شود، بلکه نیازمند ارتقای آگاهی عمومی و مشارکت اجتماعی است. اما در سال‌های اخیر، هیچ برنامه تأثیرگذاری برای آموزش شهروندان، کسبه بافت تاریخی و حتی گردشگران اجرا نشده است. نبود تابلوهای اطلاع‌رسانی چندزبانه، فقدان کمپین‌های فرهنگی و عدم برگزاری برنامه‌های خلاقانه، نشان‌دهنده غفلت در این حوزه است. این در حالی است که تجربه کشورهای موفق در حفاظت از میراث فرهنگی نشان می‌دهد بدون جلب مشارکت عمومی، هیچ برنامه‌ای به نتیجه نمی‌رسد.
از نظر اقتصادی نیز ناکارآمدی مدیریت فعلی آشکار است. ظرفیت‌های بکر یزد در حوزه بوم‌گردی، صنایع‌دستی، گردشگری سلامت و تورهای تخصصی همچنان دست‌نخورده مانده است. بسیاری از فعالان گردشگری از بروکراسی پیچیده و نبود حمایت مؤثر گلایه دارند. در حالی که گردشگری می‌تواند به‌عنوان پیشران توسعه اقتصادی استان عمل کند، مدیریت فعلی نتوانسته است با جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، این بخش را رونق دهد. حتی پروژه‌های نیمه‌تمام گردشگری سال‌هاست بلاتکلیف مانده‌اند و هیچ طرح جدید شاخصی برای ایجاد جاذبه‌های نوین ارائه نشده است.
این ناکارآمدی‌ها در حالی است که یزد با چالش‌های متعددی مواجه است؛ از تهدیدهای محیطی مانند فرونشست زمین تا فشارهای ناشی از رشد بی‌رویه گردشگری بدون مدیریت پایدار. برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز به مدیری خلاق، با تجربه و دارای دیدگاه توسعه پایدار است. مدیری که بتواند با ایجاد ارتباط مؤثر با یونسکو، نهادهای بین‌المللی و سرمایه‌گذاران داخلی، افق تازه‌ای برای گردشگری یزد ترسیم کند. اما عملکرد چند سال اخیر نشان می‌دهد مدیریت فعلی فاقد چنین ویژگی‌هایی است و ادامه این وضعیت، می‌تواند موقعیت جهانی یزد را به خطر اندازد.
با توجه به این شواهد، ضرورت تغییر مدیرکل میراث فرهنگی یزد نه‌تنها یک مطالبه عمومی، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای حفظ جایگاه جهانی یزد و رونق گردشگری استان است. این تغییر باید با انتخاب فردی صورت گیرد که دارای تجربه عملی در مدیریت گردشگری، توانایی تعامل با نهادهای مختلف، نگاه برنامه‌محور و آشنا به اصول حفاظت میراث جهانی باشد. فردی که بتواند با تدوین برنامه جامع، یزد را از وضعیت رکود خارج کرده و آن را به الگوی ملی در مدیریت میراث فرهنگی تبدیل کند. در غیر این صورت، بی‌برنامگی و ضعف مدیریتی فعلی، نه‌تنها چهره تاریخی یزد را مخدوش می‌کند، بلکه فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی آن را نیز بر باد می‌دهد.
بخش نظردهی بسته شده است..