شهرستان خاتم منطقه ای با پوشش حنگلی

به گزارش یزدی نیوز شهرستان خاتم دارای ۵۳۵۶ کیلومتر مربع وسعت است. این شهرستان مشتمل بر دو بخش «مرکزی» و «مروست» و دو شهر هرات (مرکز شهرستان خاتم) و مروست و نیز چهار دهستان: چاهک، فتحآباد، هرابرجان و ایثار میباشد. خاتم به دلیل وجود منابع آبی فراوان، مهمّترین قطب کشاورزی استان یزد محسوب میشود. بخش عمده ی این شهرستان زیر پوشش جنگلی قرار دارد.
بقعه ی شیخ بهاءالدّین مبارکه
این بقعه که از بناهای دورهی سامانی است، زیارتگاه مورد احترام مردم است که معتقدند مدفن «شیخ بهاءالدّین» است و بر سنگ قبری که در آن دیده میشود، نام «نجمالدّین شیخ محمود بن شمسالدّین شیخ محمّد بهاءالدّین» آمده است. زیارتگاه تازه مرمّت شدهی شیخ بهاءالدّین در مجاورت ورودی روستای مبارکه، بنایی است از خشت و گل با چند قبر دیگر که بر تنها سنگ مرمر سبز رنگ آن، سال ۷۹۲ ق. حک شده است.
بقعه ی شیخ عبداللّه مروست
مجموعه بنایی است خانقاه مانند، با گنبد و چهار صفّه که مربوط به عصر صفوی میشود. مقرنس بالای محراب آن به اسلوب کار عصر صفوی نقّاشی شده است. این اثر با تراشیدن گچ بر روی کاهگل خلق شده که از نمونه آثار هنری شناخته شده و بینظیر ایرانیان در اعصار گذشته است.

بقعه ی معروف به «شیخ کلّهپریده» گویا خانقاهی بوده که بعدها آرامگاه بانی آن شده است.
این بنای چهارطاقی دارای گنبدی رفیع و محرابی دارای مقرنس و گچبریهای زیباست که با توجّه به مصالح، طرح معماری و گنبدسازی، کارشناسان آن را متعلّق به عصر «ایلخانی» میدانند.
قلعه ی مروست
این قلعه بر فراز تپه ای در مرکز شهر مروست و در محدودهی مرکزی بافت تاریخی آن قرار دارد و قبلاً دو طبقه بوده که طبقهی زیرین آن تخریب شده است و قدمت تاریخی آن به دورهی اسلامی و حتّی قبل از اسلام می رسد. این بنا دارای  حصارهای بلند و کنگره دار به شکل چهارضلعی است که در سه گوشه ی دیوار آن برجهای بلندی ساخته شده و از نظر سوق الجیشی بر روی تپّهای مصنوعی در مرکز دشت مروست واقع شده و بر تمام دشت اشراف دارد و تا اوایل قرن حاضر این بنا دارای خندقی به دور خود بوده است. از تأسیسات داخلی آن میتوان به هشتی ورودی، شاهنشین، اصطبلها و مطبخ اشاره کرد که با توجّه به آن میتوان گفت که این قلعه در گذشته هم مسکونی بوده است و هم کاربری نظامی داشته است.
قلعه ی محمّد باقری هرات
قلعه ای است با نقشه ی (پلان) چهارضلعی و قدمت ۳۰۰ ساله که منسوب به «حاج محمّدباقر» نامی است. ساختمانهای داخلی آن در سال ۱۳۶۵ ش. بر اثر سیل ویران شده؛ اما سردر ورودی و برجهای اطراف بنا کاملاً سالم مانده و با مرمّتهای انجام شده هویّتبخش نمای جدید شهر هرات است.
جنگل شادی
منطقه ی حفاظت شدهی «جنگل شادی» با وسعتی معادل ۹ هزار هکتار، از نوع جنگلهای زاگرسی و تنها منطقهی جنگلی استان است.
پوشش گیاهی این منطقه، بنه، بادام کوهی، کیکم، ارژن، آلوچهی وحشی، درمنه، گون، شقایق وحشی و … است.
منطقه ی شکار ممنوع قرهتپّه ی هرات
قره تپّه با ۸۰ هزار هکتار مساحت، از جنوب به شهر هرات میرسد و شاخصترین زیستگاه «هوبره» در ایران است. این پرنده از نظر ملّی گونهای حفاظت شده و از نظر جهانی در فهرست سرخ اتّحادیهی بینالمللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد.
شایان ذکر است  قرهتپّه زیستگاه گونه های منحصر به فرد دیگری از جانوران کمیاب و نادر مثل: آهو، گورخر ایرانی، زاغ بور و گوزن زرد نیز هست.
نهر مسیح
سرچشمهی «نهر مسیح» در ۵ کیلومتری جنوب شرق شهر هرات قرار گرفته و پارک جنگلی سرچشمه در مجاورت آن، از تفرّجگاههای زیبا، جذاب و حیرتانگیز استان کویری یزد است.
نهر مسیح با عبور از میان مرکز شهرستان خاتم یعنی شهر هرات که سابقاً به دارالکلات (شهر قلعهها) موسوم بوده، جلوهای خاص و منحصر به فرد به این شهر میبخشد.
خانه ی دکتر صالحی
این بنا از نوع خانهباغ و از نمونه خانههای مسکونی ساکنان شهر تاریخی هرات است که در محدودهی مرکزی شهر واقع شده و با توجّه به نوع معماری، تزیینات و ساختار میتوان آن را مربوط به اواخر دورهی قاجاریه دانست. خاطر نشان میسازد به نقل از اهالی این بنا بر بقایای قلعهای بنام اسفندیار خان احداث گردیده است و از بناهای مجاور این خانهی تاریخی بناهایی نظیر دیوانخانه، قلعهی میر و قلعهی عطاخان بودهاند که اکثراً بر اثر سیلاب دهه ۷۰ شمسی آسیب دیده و سپس از بین رفتهاند و فقط قسمتهایی از برج و حصار قلعهی میر موجود میباشد.
مالک اصلی بنا در گذشته به نام «دکتر صالحی» بوده که در سال ۸۷ شمسی توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان متولی دولتی آثار تاریخی تملّک گردیده و هماکنون این بنای تاریخی که در فهرست آثار ملّی کشور به ثبت رسیده است، مرمّت و دارای کاربری اداری – آموزشی است.
بنای گنبدی
بنای منحصر به فردی مربوط به دوره ایلخانی، که از نظر معماری همزاد ابنیهای چون سیّد رکنالدّین و سیّد شمسالدّین یزد میباشد. این بنای تاریخی دارای گچبریهای زیبایی است که بر اثر فرسایش عوامل طبیعی آسیبهای شدید دیده، لذا خود بنا از سال ۱۳۸۵ مورد مرمّت قرار گرفته و به نحوی مناسب ساماندهی گردیده است.
اکنون بنای گنبدی مروست که در گذشته احتمالاً بقعهای تاریخی بوده و در کنار مدرسهی علمیه ای قرار داشته، به عنوان اثری تأثیرگذار و عظیم در ضلع جنوب غربی قلعهی مروست در داخل بافت تاریخی این شهر قرار دارد.
قلعه ی ملکی
این قلعه که در شهر هرات واقع شده بر اساس مطالعات کارشناسی مربوط به دوره افشاریه و زندیه میباشد و آخرین شخصی که در صد سال گذشته آن را احیاء کرده «ابوالفتحخان» از خوانین منطقه بوده است.
با تلاشهای نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خاتم از بدو تأسیس، بالاخره در سال ۱۳۸۸ شمسی این بنا توسط ورثه شخصیت مذکور برای کاربری فرهنگی به خصوص تشکیل موزه مردمشناسی به میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اهدا گردید.
از تأسیسات موجود در این قلعه میتوان به هشتی ورودی، شاه نشین، مجموعه های مسکونی در دو جبهه، برجه ای دیدهبانی و تیرکشها، سیلوهای نگهداری غله به صورت عمومی و خصوصی که در داخل واحدهای مسکونی قرار دارند و محل استقرار نگهبانان، اصطبلها و محل نگهداری حیوانات به صورت روباز و بالاخره باید به فضای مورد نظر برای زراعت و کشاورزی اضطراری و احتمالاً هنگام محاصره شدن قلعه نشینان اشاره کرد. با توجّه به تأسیسات موجود در این بنا مشخص میشود در گذشته این بنا هم کاربری مسکونی و هم کاربری نظامی – دفاعی داشته است. این قلعه با توجّه به فضاهای موجود و دسترسیها در داخل حریم شهری هرات، به نظر میرسد یکی از کاملترین نمونههای این نوع بنا در منطقه و یا حتّی استان یزد باشد. زیرا میتوان ارگ، شارستان، ربض و یا محیط زراعی اطراف را در آن مشاهده کرد.
از سال ۱۳۷۵ ش. به بعد به صورت متوالی توسط میراث فرهنگی استان مرمت هایی به صورت اضطراری بر این بنا انجام و با توجّه به شروع روند اهداء این بنای تاریخی و به ثبت رسیدن آن در فهرست آثار ملّی کشور برای تشکیل موزه مردمشناسی شهرستان، عملیّات احیاء و مرمّت به صورت جدی دنبال میگردد.
غار بابازاهد
این غار از غارهای طبیعی و جالب میباشد که در فاصله ۶ کیلومتری روستای هدف گردشگری کرخنگان واقع شده است. مسیر دسترسی به این غار تقریباً آسان و کوتاه میباشد و علاقمندان میتوانند با ۲۰ دقیقه کوهپیمایی از این منظرهی طبیعی استفاده کنند. قسمت اصلی این غار غیر قابل دسترسی و در ارتفاع بیشتری قرار گرفته و از عجایب موجود در آن دهانهی ورودی بسیار بلند و عریض با طبقات مختلف هستند که مأمنی برای پرندگان وحشی در فصول مختلف مهاجرت میباشد.