پژوهش‌های تاریخی در یزد کم‌رونق است
یزد را فقط در مظاهر تمدنی آن نباید دید، تمدن تنها کالبدی برای این شهر تاریخی است. این شهر دارای روح است، روحی که بدون فهم آن نمی‌توان به شناخت درستی از یزد دست یافت.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی یزدی نیوز روح یزد همان فرهنگ حاکم بر آن و فرهنگ، مجموعه آداب، رسوم، عقاید و… است که کمتر مورد توجه واقع شده است.
زمانی که از گذشتگان این دیار یاد می‌شود، همگان به یاد میراث و مظاهر تمدنی می‌افتند، حال آنکه میراث فرهنگی این دیار نیز بسیار غنی است.
به همین دلیل در سال‌های اخیر تکاپو‌های موثری برای احیای بافت تاریخی و حفظ بنا‌های قدیمی انجام شده، تا میراث فرهنگی احیا شود اما یکی از مصادیق این میراث فرهنگی که اسناد قدیمی است مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
در ادامه گفت‌وگوی همشهری با «محمد‌رضا ملک ثابت» پژوهشگر تاریخی استان و عضو هیات علمی‌گروه تاریخ دانشگاه آیت‌الله حائری میبد و از فعالان برگزاری نشست‌های یزدشناسی را درباره جایگاه فرهنگی یزد می‌خوانید.
- شما همواره در نشست‌های یزدشناسی بر شناخت و شناساندن یزد و همچنین تدوین تاریخ این استان تاکید دارید، آیا پژوهش‌ها و اطلاع‌رسانی‌ها درباره یزد را ناکافی می‌دانید؟
پژوهش‌های تاریخی در یزد بسیار کم‌رونق است. دانشنامه یزد هنوز نوشته نشده است و حتی یک کتاب جامع درباره تاریخ یزد وجود ندارد. البته این تذکر به معنای نا‌دیده گرفتن تکاپو‌های انجام شده در این زمینه از سوی برخی پژوهشگران و نویسندگان یزدی نیست، اما باید اذعان کرد آنچه نوشته شده در مقابل آنچه باید نوشته شود، اندک و در حکم تشنگی در عین وجود دریا است.
تاریخ یزد را فقط هنگامی می‌توان دقیق و درست نوشت که بر مبنای منابع اصلی باشد؛ چراکه توصیف و تحلیل تاریخ‌های محلی بدون مراجعه به منابع اصلی خالی از اعتبار علمی است. خوشبختانه در یزد منابع برای کسب اطلاعات از حوادث و همچنین گنجایش بازسازی از تاریخ وجود دارد، از این رو است که همواره در همه نشست‌های یزدشناسی، بر شناخت این استان تاکید می‌کنم.
- از ضرورت بازسازی تاریخ یزد گفتید، به نظر شما این مهم چگونه محقق می‌شود؟
برای تدوین تاریخ یزد در وهله نخست باید به جمع‌آوری و طبقه‌بندی منابع سه گانه اعم از اسناد و کتابخانه‌ها، آثار و بنا‌ها و یادها و خاطره‌ها پرداخت. به این طریق می‌توان برای نگارش تاریخ یزد همت کرد.
تاریخ پلی است که گذشته را به آینده پیوند می‌دهد. تاریخ محلی یزد می‌تواند مانند تاریخ‌های محلی دیگر تاریخ افتخارات، خوبی‌ها، اماکن تاریخی و رجال یزد باشد. با جمع‌آوری خرده‌فرهنگ‌های یزد می‌توان پازل فرهنگ و هویت این استان را شکل داد و شناسنامه‌ای برای یزد تهیه کرد که همه مولفه‌های فردی و اجتماعی استان را به جامع‌ترین شکل ممکن در‌بر‌گیرد.
گنجینه ارزشمندی از فرهنگ و هویت یزد در سازمان اسناد و کتابخانه ملی یزد وجود دارد. باستان شناسی، فرهنگ دیرینه و هنر معماری سنتی، دیدگاه مشاهیر ایران و صاحب‌نظران و دیدگاه جهانگردان و مسافران خارجی درباره یزد از مواردی است که از سوی این سازمان ثبت شده و همچنان نیز در حال تکمیل و طبقه‌بندی است.
- پازل فرهنگ و هویت یزد شامل چه بخش‌هایی است؟
مفاخر و مشاهیر دینی و ملی، نماد‌ها و شاخصه‌های معنوی در معماری سنتی، عناصر اصلی معماری و شهر‌سازی قدیم، حضور تجار از شهرهای دیگر، نظم و امنیت در شهر، صنایع دستی و شیرینی‌ها، نقش یزدی‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی و پیشبرد اهداف نظام جمهوری اسلامی نیز از دیگر قطعه‌های پازل فرهنگ و هویت یزد است که ثبت و نگهداری آنها در اولویت قرار دارد.
- طبق پژوهش‌ها و دغدغه‌های شما، چه بخش‌هایی پازل فرهنگ و هویت یزد را کامل خواهد کرد؟
در یک پژوهش آماری از نسخه‌های خطی ایران، یزد چهارمین شهر از نظر داشتن نسخه‌های خطی است اما تاکنون اراده‌ای برای جمع‌آوری اسناد و نسخه‌های خطی مشاهده نشده است در حالی که این میراث هم جزئی از پازل فرهنگ و هویت یزد محسوب می‌شود.
متولی دولتی این کار سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است که آن هم بر اساس قانون، فقط وظیفه جمع‌آوری اسناد موجود در اداره‌های دولتی را به عهده دارد و قانونی برای الزام دارندگان مردمی اسناد مبنی بر تحویل آنها به این سازمان وجود ندارد.
البته این سازمان موفق شده تعداد بسیاری از اسناد تاریخی را به صورت اهدایی از مردم خیر و فرهنگ‌دوست استان دریافت کند، اما هنوز تعداد اسناد موجود نزد مردم چندین برابر اسناد موجود در مخازن آرشیو اسناد ملی است که باید برای جمع‌آوری آنها فکری کرد.
- راهکارهای پیشنهادی شما برای حفظ و تقویت فرهنگ و هویت در قالب اسناد به‌جامانده در استان چیست؟
ضرورت انجام نهضت ملی برای جمع‌آوری اسناد تاریخی و کتاب‌های قدیمی طرحی است که همیشه بر آن تاکید دارم. برای شکل‌گیری این نهضت در استان لازم است که به تشکیل انجمن حامیان نسخ خطی و اسناد تاریخی اقدام شود.
در حال حاضر نیز افراد علاقه‌مند و دلسوز با صرف هزینه‌های شخصی و بدون حمایت دولت، به جمع‌آوری اسناد اقدام می‌کنند تا ادامه دهنده راه میراث‌بانان فرهنگ و اندیشه اسلام و ایران از قبیل آیت الله مرعشی نجفی و حجت الاسلام وزیری باشند.
گام دوم، تهیه فهرست کاملی از کتاب‌های خطی و اسناد موجود در موزه‌ها، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های شخصی یزد است. گام سوم، ثبت میراث مستند یزد در فهرست ملی آثار است.
پس از این سه گام نوبت به بهره‌برداری علمی از اسناد می‌رسد که در آنجا نیز بهتر است برای سرعت در جست‌و‌جوی موضوع‌ها به تصویر برداری اوراق و ماشین خوان کردن آنها پرداخت.
در موزه‌ها و مجموعه‌های شخصی یزد، اسناد باارزشی نگهداری می‌شود که هر کدام می‌تواند منبعی برای پژوهش‌های تاریخی باشد. علاوه بر آن در خانه‌های مردم عادی هم اسناد با ارزش بسیاری پیدا می‌شود که گاهی فقط به عنوان یادگار اجدادی نگهداری می‌شود و دارنده سند به ارزش علمی آن نا‌آگاه است.
به طور طبیعی اگر به درستی از عهده معرفی مولفه‌های فرهنگی حاکم بر یزد در دوره‌های گذشته بر‌آییم، علاوه بر ادای دین به محضر گذشتگان،خدمت بزرگی به بشریت کرده و توانسته‌ایم در عصر غفلت و فراموشی فطرت، پیشینه معنوی بشر را حفظ و به نسل‌های امروز و آینده اهدا کنیم.
بخش نظردهی بسته شده است..