دو قنات استان یزد جهانی می‌شوند

کشور ایران در حال حاضر قریب به ۴۰ هزار رشته قنات به طول ۲۷۲ هزار کیلومتر دارد که البته بسیاری از آنها به دنبال خشکسالی‌های یکی دو دهه اخیر نابود و برخی نیز به شدت در معرض نابودی قرار دارند.

نکته حائز اهمیت در مورد این فناوری تضمین بقای شهرهای مهم و تاریخی کنونی کشورمان در شرایط سخت و خشک آب و هوایی از گذشته تاکنون بوده به نحوی که این تجربه موفق گذشتگان ما بعدها در دیگر کشورهای جهان نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

به همین دلیل نیز این روزها این دانش بومی ایرانی راه سازمان یونسکو را برای جهان شدن در پیش گرفته و قرار است در قالب یک پرونده زنجیره‌ای ۱۲ قنات منحصربه فرد کشورمان در فهرست آثار تاریخی یونسکو برای سال ۲۰۱۶ به ثبت برسد.

در این پرونده نام قنات‌هایی مانند قصبه گناباد در جنوب خراسان، قنات بلده در خراسان جنوبی، قنات‌های زارچ و حسن‌آباد مهریز در یزد، قنات جوپار کرمان و قنات اکبرآباد و قاسم‌آباد بروات که هر کدام بیش از یک سده از عمرشان  می‌گذرد، به چشم می‌خورد.

یکی از قنا‌ت‌های مرد نظر برای ثبت جهانی در استان یزد، قنات زارچ است که با طولی قریب به ۹۰ کیلومتر، طولانی‌ترین قنات ایران محسوب می‌شود.

این قنات یکی از کهن‌ترین قنات‌های ایران به شمار می‌آید که سابقه‌ای بیش از ۳ هزار سال دارد و تعداد چاه‌های آن دو هزار و ۱۱۵ حلقه شمارش شده است.

سرچشمه این قنات در کوه‌های مهریز است و در سه شاخه یا تونل زیرزمینی جدا به نام‌های شیرین، شور و ابراهیم خویدکی پس از گذشتن از شهرستان یزد و مشروب کردن آن وارد شهر زارچ می‌شود که البته در حال حاضر تنها شاخه‌ی شور قنات زارچ فعال است.

نکته مهم در رابطه با این قنات که عمق مادر چاه آن ۸۵ متر است و سایر قنوات، محاسبات دقیق مقنیان در طول این مسیرهای طولانی بوده، به نحوی که در آن دوران با ابزارهایی بسیار ساده و بدون هیچ اشتباهی با تعیین شیب دقیق زمین از جایی که قرار بوده آب در سطح زمین جاری شود، با حفر گمانه و تونل به سمت محل و عمق مورد نظر مادر چاه قنات که در مورد قنات زارچ فاصله‌ای حدود ۱۰۰ کیلومتر است، حفاری می‌کرده‌اند.

یکی دیگر از قنات‌های استان که برای ثبت جهانی مدنظر قرار گرفته، قنات حسن آباد مشیر مهریز است که مربوط به دوره میانی اسلامی یعنی قرن هشتم است و در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد.

با توجه به این که حق آب قنات متعلق به برخی اهالی شهرستان مهریز و یزد است، این قنات از محدوده کوه‌های غربالبیز آغاز می‌شود و پس از گذر از شهرستان مهریز تا روستای دهنو، حسن‌آباد و مریم‌آباد یزد نیز امتداد می‌یابد.

مادر چاه قنات با عمق ۴۰ متر در محدوده چشمه غربالبیز مهریز قرار گرفته است و حوزه آبریز قنات، ارتفاعات شیرکوه و سرریز چشمه غربالبیز و تشکیلات آهکی منطقه است.

این قنات دارای پنج شاخه پیشکار اصلی، پیشکار کوهی، شق قنات، کوه سرخی و شاه‌نشینی است که برخی از آنها خشکیده است.

البته از ویژگی‌های این قنات علاوه بر میزان آبدهی نسبتاً مناسب و بالا، عمق کم کانال آبرسان مهریز تا یزد است و از آنجایی که لایه‌های گچی و نمکی و غیره در طول مسیر قنات تشکیل نمی‌شود، آب قنات با همان کیفیت اولیه بدون داشتن هیچ‌گونه املاحی به آبادی‌های پایین دست انتقال می‌یابد.ایسنا